दूधको पोखरी

एकादेशमा एकजना राजा थिए । उनका दुईजना छोरा थिए । राजाका ती दुई छोराहरू अलग-अलग विचार र स्वाभाव भएका थिए । राजाले मर्ने बेलामा ती दुई छोराहरूलाई आधाआधा राज्य बाँडिदिने निर्णय गरे । निर्णयअनुसार उनले आधा-आधा राज्य बाँडी पनि दिए । जेठो छोरा दयानन्द राजाको राज्यको नाम दयापुर रह्यो भने कान्छो छोरा उदयानन्द राजाको राज्यको नाम उदयपुर रह्यो । राज्य फरक भए पनि ती दुई राजाहरू एकआपसमा मेल-मिलाप र सर-सल्लाह गरिरहन्थे ।राजा दयानन्द र उदयानन्दको विचार र स्वभावमा फरक भएकाले उनीहरूले राज्य गर्ने कार्यशैली पनि फरक-फरक थियो । राजा दयानन्द जनतालाई छोराछोरी सरह माया गर्नुपर्छ, उनीहरूलाई स्वतन्त्रपूर्वक बाँच्न दिनुपर्छ भन्दथे । उनीहरूले चोरी डकैतीजस्तो अपराध गर्दा पनि सुध्रने मौका दिनुपर्छ भन्थे किनभने उनीहरूले बाध्यतावश र विवशतावश त्यो अपराध गरेको हुनसक्छ भन्ने विचार राख्दथे ।
राजा उदयानन्द दयानन्दको ठीक विपरीत सोचाइ राख्दथे । उनी जनतालाई डर र त्रासमा राख्नर्ुपर्छ । अनि मात्र जनताहरू स्वाभिमानी भई काम गर्ने गर्दछन् । चोरी डकैतीजस्तो अपराध गर्दा कडाभन्दा कडा सजाय दिइए मात्रै जनताले अपराध गर्दैन भन्ने सोचाइ राख्दथे ।
ती दुईको आ-आफ्नो सोचाइमा कहिलेकाहीँ विवाद चल्दथ्यो । दुवैजना आफ्नो विचार अनि कार्यशैली सही र महान् हो भनी घमण्ड गर्थे । एक दिन संयोगवश उनीहरू भएठाउँ एकजना नाम चलेका महषिर् आइपुगे । महषिर्लाई देखेर दुवैजनाले दण्डवत् गरी आ-आफ्नो विवादको छिनोफानो गरिदिने अनुरोध गरे ।
महषिर्ले दुवैको कुरा राम्ररी सुने । अनि दयानन्दको कुरालाई सही र महान् हो भनी महषिर्ले सुनाए । यो कुरा राजा उदयानन्दलाई ठीक लागेन । किनभने उनी आफ्नो विचारलाई नै सही र महान् मान्दथे । उनले महषिर्को कुरामा विरोध गनाए । उनले यो कुरा प्रमाणित गर्न महषिर्लाई दबाव दिए । महषिर्ले केही छिन विचार गरेर एउटा जुक्ति निकाले ।
उनले भने- 'तिमीहरू आ-आफ्ना कुरा कुन ठीक हो र कुन गलत हो भन्ने कुरा हर्ेन चाहन्छौ भने ल सुन, दुवैजनाले आ-आफ्ना देशमा पोखरी खनाउन लगाउनू । अनि पोखरी खनिसकेपछि एकै दिन उर्दी लगाउनू 'राजालाई दूधको पोखरी बनाउने चाहना छ, त्यसैले बेलुकाको आ-आफ्ना घरको दुहुनाको दूध ल्याएर पोखरीमा खन्याउनू' भनेर । अनि यति भनेपछि त्रि्रा जनताले साँच्चिकै दूध खन्याए भने त्रि्रो कुरा सही हुनेछ तर पानी खन्याए भने गलत हुनेछ ।" महषिर्ले यति कुरा बताएर तपस्या गर्न जङ्गलतिर प्रस्थान गरे ।
ती दुवै राजाले महषिर्ले भनेअनुसार पोखरी खन्न लगाए । पोखरी खनाइसकेपछि एकै दिन उर्दी लगाए- 'राजालाई दूधपोखरी हर्ेने इच्छा छ । सबैजनाले बेलुकाको दुहुनाको दूध पोखरीमा खन्याउनू ।' राजा उदयानन्दलाई पर्ूण्ा विश्वास थियो । आफ्ना जनताले पोखरीमा दूध नै खन्याउनेछन् भनेर । किनभने उनका जनता ऊसँग डराउँछन् भन्ने थियो । तर उनका जनता उनीसँग खुसी थिएनन् । त्यसैले जनताहरूले आ-आफ्ना छोराछोरीलाई खुवाउने दूध पोखरीमा खन्याउन रुचाएनन् । सबैले सोचे 'म एकजनाले दूध नहाले के भयो र अरूले दूध हालिहाल्छन् ।' सबैले यस्तो सोचेको हुनाले पोखरीमा दूध ल्याएर खन्याउने कोही भएनन् ।
राती सबैजनाले पानी खन्याए । भोलिपल्ट बिहान उज्यालो हुनेबित्तिकै राजाले पोखरी हर्ेन पठाए । पोखरी त दूध नभएर पानी भएको थियो । यो कुरा मन्त्रीले लगेर राजालाई सुनाए । राजा यो कुरा सुनेर रिसले मर्ुमुरिए । आफ्नो विचार र कार्यशैली ठीक भनेर घमण्ड गरेकामा बेठीक साबित भएको देखेर क्रोधित भए । उनले जनतालाई दण्ड दिने विचार गरे ।
उता दयानन्दको राज्यमा पनि पोखरी खनाएर उर्दी लगाइएको थियो । उनको राज्यको जनतामा राजाप्रति स्नेह र श्रद्धा भएको हुनाले सबैले इमान्दारितापूर्वक पोखरीमा दूध खन्याए । भोलिपल्ट राजाले मन्त्रीलाई पोखरी हर्ेन पठाए । पोखरी दूधको बनेको सुनेर राजा खुसी भए । आफ्ना जनताले आफ्नो इच्छा पूरा गरेर आफ्नो विचारलाई ठीक साबित गरिदिएकोमा खुसी भए । अनि उनले आफ्ना जनतालाई प्रशस्त गाईबस्तु बाँडिदिए । उनको राज्यमा सबै जनता खुसी भए ।
उता राजा उदयानन्दले जनतालाई सजायस्वरूप प्रत्येक घरको घरमूलीलाई पचास-पचास कोर्रा हान्ने फैसला सुनाए । फैसलाअनुसार कोर्रा हानियो पनि । राजाको यो कार्यबाट जनताहरू रिसाए अनि आक्रोशित बने । त्यस राज्यमा गृहयुद्ध चर्कियो । गृहयुद्धले जताततै अशान्ति छायो । बिस्तारै जनता एकत्रित भएर राजालाई नै त्यस देशबाट लखेटे । राजा उदयानन्द शरण माग्न राजा दयानन्दकहाँ पुगे । राजा दयानन्दले पनि भाइलाई सम्झाईबुझाई शरण दिए ।
उदयपुर राज्य गृहकलहले गर्दा कमजोर भएको हुनाले राजा दयानन्दले आक्रमण गरे । उनले सजिलै विजय हासिल गरे पनि ।
राजा दयानन्दले त्यो राज्य फेरि आफ्नै भाइलाई फर्काए । उनले अब राज्य गर्दा जनताको इच्छानुसार गर्नू भनी जनतालाई धेरै अधिकार दिएर राजा उदयानन्दलाई राज्य फर्काइदिए । राजा उदयानन्द पनि दाजुको जस्तै विचार र कायैशैली अपनाएर राज्य गर्न थाले ।