June 29, 2009

तर पीडा मेटाएन

आँसु बने सागर, किनारा कतै देखिएन
पीडाको सागरमा डुबिरहेँ मोती कतै भेटिएन ।

बुझाउन सम्झाउन यो मन, भाषा कुनै भेटिएन
अथाह पीडा पोख्न, शब्द कुनै भेटिएन ।

भाग्यको खेल अनौठो कर्म दासी हुदोरहेछ
भाग्य भयो बैरी दुःखले कहिल्यै साथ छोडेन ।

मृत्युसँग जीवन साट्ने, चाहाना धेरै भयो
चाहाना मेट्ने बाटो खोजे, तर समयले साथ दिएन ।

जीवनको पाइला सँगै पीडाले सधै पछ्याइरह्यो
पाइलासँग छाया मेटियो तर पीडा कहिल्यै मेटिएन ।

यति धेरै तिम्रो माया कहाँ राखू लुकाई

यति धेरै तिम्रो माया कहाँ राखू लुकाई
परेलीले बोलिरहेछ मुटुभित्र नअटाई

के मागु संसारमा त्रि्रो माया बाहेक
छैन कुनै पल बाकी तिम्रो सम्झना सिवाय
ज्ति दिए नसकिने तिम्रो माया सायद
झुटो माया देखाउने जल्ने छन सायद

अजम्बरी तिम्रो माया मर्ने छैन कहिल्यै
पोखिन्छ कि कतै भनी सम्हालु म जसै
पगपगमा तिम्रो माया ढुकढुकीमा तिमी
तिमी सिवाय संसारमा मेरो प्राप्ति छैन कुनै

मेरो साहित्यिक यात्राको सेरोफेरोबाट

भर्खरै युवराज नयाँघरेको नियात्रा सङ्ग्रह 'अनाम पहाडमा फनफनी' पढेको मनस्थिति । कसरी नियात्राकारहरू पाठकहरूलाई यात्रा बृतान्तको बहानामा बिचार र अनुभूतिको ठेली बोकाएर नाक ठोकिने उकालोमा रमाईमाई उक्ल्याउन सफल हुन्छन् - मलाई अचम्म लाग्छ आफू त परियो कथाकार विचार र अनुभूति पोख्ने बित्तिकै पाठकका धारे हात तर्सिने आई पुगिहाल्छन् कन्चटमा- खबरदारी गर्दै अनि कहिलेकाहीँ पात्र र पाठक दुई नेती भएर आफैलाई मदानी बनाएर बिचार र अनुभूतिरूपी दहीका फाल्साहरूलाई कतिखेर मही बनाई सक्छन् आफैलाई थाहा हुँदैन । त्यसैले मलाई आफू पनि नियात्राकार भएर पाठकलाई विचार र अनुभूतिले दाई गर्न पाए हुन्थ्यो भन्ने मौकाको खोजीमा थिएँ । तर आफु त महिला त्यो पनि स्वास्थ्यस्थिति त्यति राम्रो नभएको । कतै टाढा जान बन्देज, यो खाना हुन्न, त्यो खान हुन्न, ढिला गर्न हुन्न- समयको पाबन्दी, व्यवहारको पाबन्दी खानपिनमा पाबन्दी, परिवेशको पाबन्दी । ओहो ! कति हो कति ! यस्ता पाबन्दीका सुइरो रोपाईमा कसरी गर्नु र भोग्नु पाउनु रोमाञ्चक यात्राका क्षणहरू ।

म निकै समय विमारी भएँ । साहित्य लेख्न थालेर विमारी भएको हो कि विमारी भएर साहित्य लेख्न थालेको हो भन्ने विषयमा म आफै अन्यौलमा छु । 'सानी' छाप्तासम्म मेरो स्थास्थ्यस्थिति राम्रै थियो । त्यसपछि मेरो स्वास्थ्यस्थिति ब्रि्रदै गयो । पेटका विमारका कारण विभिन्न डाक्टरलाई देखाएपछि अप्रेशन गरेपछि निको हुन्छ भनिएता पनि अझ सम्म निको हुन सकेको छैन । अप्रेशन गरेपछि मेरो स्वास्थ्यस्थिति झन बिग्रियो । म उठ्न नसक्ने, बोल्न नसक्ने स्थितिमा पुगेँ । विद्यालयमा छ महिनालाई विदा लिनु पर्‍यो । आफैलाई लाग्थ्यो जिन्दगीको यो अन्तिम क्षण हो । बाँच्ने आशाका तन्द्रा सारै क्षीण थिए । शरीरको स्थिति नाजुक भए पनि मस्तिष्कचाहिँ क्रियाशील नै थियो । त्यही समय सानीको भाग दुई लेख्ने प्रतिवद्धता गरेँ र लेखेँ पनि । मलाई घरमा लेख्नका लागि बन्देज गराइएको थियो भनौँ एक प्रकार साहित्य लेख्न र पढ्न कर्फ्यू लगाइएको थियो । तर म लुकीलुकी लेख्ने र पढ्ने गर्दथे । यसरी स्वस्थ्यस्थिति नाजुक भएको मान्छेलाई हिँड्न र खानलाई बन्देज लगाइनु स्वाभाविक पनि थियो ।

यस्तै बन्देजका घेराहरूलाई नाघ्दै हिँड्दा मेरो पहिलो साहित्यिक यात्रा नै त्रासदिपूर्ण भएर पनि होला स्वयम् म पनि उति सारै साहित्यिक यात्राका लागि फड्को मार्न चाहदिनथेँ । त्यो त्रासदिपूर्ण साहित्यिक घटनाको समय थियो वि.स. २०६२ साल असोज १ गते - वाणी प्रकाशनले भदौको अन्तिममा भनौ मसान्तमा प्रत्येक वर्षभव्य साहित्यिक कार्यक्रम गर्दै आएको छ । त्यो वर्षपनि कार्यक्रम भव्यताका साथ सम्पन्न भयो । दोस्रो दिनको कार्यक्रममा साहित्यिकारहरूलाई इटहरीको काव्यवाटिका र भेडेटार घुमाउन लाने थियो । समयानुसार इटहरीको काव्यवाटिकाको अवलोकन र खाजापानको कार्यक्रमपछि हामी भेडेटारतिर लाग्यौँ । वास्तवमा यो कार्यक्रममा मलाई किन हो त्यति जान मन थिएन । तर आदरणीय परशुदाइ र अरू साथीहरूको आग्रह काट्न नसकी गएकी थिएँ । भेडेटारको भ्रमण, चाल्सप्वाइन्टको अवलोकनपछि होटेलमा खानपिनको कार्यक्रम थियो । झन्डै तीस, चालीसजना जति साहित्यकार थियौँ । साहित्यकारहरूमा इटहरी, विराटनगर, हेटौडा, बुटवल, झापातिरको पनि हुनुहुन्थ्यो । साहित्यिक गफगाफमा समय बिते । विचार आदनप्रदानका क्रममा दिन बिते । समग्रमा दिन रमाइलो नै भयो । तर र्फकने क्रममा चारबजे गाडी र्फकने कुरा थियो । त्यसैले गाडी चारबजे भेडेटारको ओरालो लाग्ने ठाउँमा आएर रोकियो । एक दुईजना साहित्यकार छुटनुभएको रहेछ, त्यसैले पर्खने क्रममा हामी रोकियौँ । म अगाडिको सिटमा थिएँ । मेरो छेउमा बुटवलको साहित्यकार ऋषिराम भुसाल हुनुहुन्थ्यो । हामीले चिनापर्ची गर्‍यौँ । त्यसैसमय ड्राइभर आफ्नो ठाउँबाट उठेर हामी भएतिर आयो । तुरुन्त गाडी गुड्न थाल्यो । मैले मात्र गाडी गुडेको थाहा पाएँ र चिच्याएँ । मैले कराउन बित्तिकै उक्त ड्राइभर तुरुन्त फर्किहाल्यो । यसरी नर्फकेको भए भगवान जानून के भई सक्थ्यो । म भने आत्तिएर के गरौँ भनेर छटपटाएँ । त्यो मानिस ड्राइभर हो जस्तो पनि लागेन । त्यस्तो भिरालोमा गाडी गुडेपछि त्यो व्यक्तिले रोक्न सक्लानसक्ला भनेर म आत्तिएर ढोकामा पुगिसकेछु । मैले थाहा नै पाइनँ । ढोकामा पुगेर हाम्फाल्न खोज्दा तुरुन्त ब्रेक लागेर म ढोकामा बजारिन पुगेछु । चोट त त्यस्तो केही लागेन तर मभित्र यस्तो त्रास पसेछ कि म कति समयसम्म बोल्न नै सकिनँ । ब्रेक लागेपछि मात्र पछाडिका साहित्यकारहरू -सबै गफमा मस्त थिए ) थाहा पाउनुभएछ । त्यसपछि सबैजना त्रसिद हुनुभयो । म भने अर्धमर्ुर्छित अवस्थामा थिएँ । सँगैको साहित्यकार भुसालजी ले पानी दिनुभयो । त्यसपछि केही सामान्य भएँ । अघि गाडीबाट हाम्फालेको भए झन गारो हुन्थ्यो भनेर परशुदाइ भन्दै हुनुहुन्थ्यो । यसबेला चाहिँ मलाई आत्माग्लानि भयो । म एक्लै किन भागेर ढोकामा पुगेछु भनेर । मलाई आफूमात्र बाँच्न चाहने भनेर स्वार्थीपन देखाएकोझैँ लाग्यो । हुन त यो कुरा प्रत्यक्ष देख्ने ममात्र त थिएँ नि भनेर मन बुझाएँ ।

भोलिपल्ट परशुदाइले फोन गरेर भन्नुभयो "बहिनी, तपाईले हामी सबैलाई बचाउनुभयो । सबै साहित्यकारहरू विराटनगरमा त्यसै भन्दै हुनुहुन्छ । हिजो शनिबार फेरि १ गते मृत्युवाण परेको रहेछ ।" हुन पनि ठिकै हो मैले नभनेको वा थाहा नपाएको भए त्यो गाडी भीरबाट खसेर कहाँ पुग्थ्यो होला । देशको वरिष्ठ साहित्यकार परशुप्रधान, कृष्णभुषण बल मधु पोखरेल, विवश पोखरेल, गीता पन्थ, गण्डकीपुत्र -अरु धेरैको नाम बिर्सर्ेेबसेको गाडी ताप्लेजुङ्गको धुन्चेमा भएको हेलिकप्टर दूर्घटनाझैँ हुन कुनै बेर लाग्दैनथ्यो । पछि त्यो दूर्घटनाको समाचारले मलाई त्यो दिनको सम्झना ताजै गरायो । त्यो दिन मैले त सबैलाई बचाएँ तर म स्वयं भने कैयौ दिनसम्म अर्धमृत जस्तो भइरहेँ ।

मेरो जीवनको पहिलो साहित्यिक यात्रा यसरी त्रासदिपूर्ण रहेको थियो । त्यसैले साहित्यिक यात्रामा रुची नजाग्नुको अर्को कारण यो पनि थियो । तर पनि रोमान्चक साहित्यिक यात्रा गरेर पाठकमाथि विचार र अनुभूतिको खेती गर्ने लालसाचाहिँ मनमा छँदै थियो । त्यसैले टाढाको साहित्यिक यात्राको निम्तोलाई स्विकार्दै वि.स. २०६४ साल बैशाख २९ गते भाषाशास्त्री महानन्द सापकोटाको जन्म जयन्ती र पुरस्कार समारोहमा जान म उत्सुक भएँ । यो मेरो दोस्रो साहित्यिक यात्रा थियो । किनकिन मलाई त्यो कार्यक्रममा जाँउजाँउ लाग्यो । त्यसले त मलाई कार्यक्रमतिर त्यति नहिँड्ने, निम्तो नमान्ने भन्ने आरोपका बाछिटाले नभिजाएका भने होइनन् । त्यसले पनि होला त्यो वातावरण सङ्ल्याउन मैले त्यो कार्यक्रममा जाने निर्णय गरेँ । परिवारको विचारसँग कुस्ती खेल्दै बिजयी भएर लागेँ म कार्यक्रमतिर । बिहान म मेरी बहिनी लिएर पाँच बजे विर्तामोडतिर लागेँ । समयभन्दा केही अघि म तोकिएको ठाउँमा पुगेँ । त्यहाँ मिश्र वैजन्ती, रोहिणी विलास र अन्य साहित्यकारहरूसँग भेटघाट भयो । केही समयपछि कृष्ण धरावासी आउनु भयो । उहाँले हालखबर जाँचबुझ गर्नुभयो - अध्यक्षको नाताले र आत्मीयताको नाताले । उहाँले केशव आचार्यसँग परिचय गराउनु भयो । त्यसपछि कृष्ण बराल, भवानी क्षेत्रीसँग पनि परिचय गराउनु भयो । वास्तवमा मलाई यस्तो खुल्ला वातावरण मन पर्छ । दिनभरि कोठाभित्र बसेर कविगोष्ठी गरेर घरतिर लाग्नुभन्दा यो अनौपचारिक क्षण कति आनन्दमय छ । वास्तवमा सबैलाई स्वतन्त्रतानै मन पर्छ ।

केही समयपछि कृष्णभुषण बल, विवश पोखरेल मनु मन्जिल र कुमुद अधिकारी पनि आइपुग्नु भयो । त्यतिञ्जेल सम्म म शिशिरको शीतले लपक्कभिजेको दुवोझैँ सबैसँग भिजिसकेकी थिएँ । समयको नाकाबन्दीको सीमारेखा तोड्दै निर्धारित समयभन्दा आधा, पौने घण्टा ढिलो हामी त्यहाँबाट हिँड्यौँ । निकैमाथि वर्ने भन्ने ठाउँमा हामीलाई स्वागतार्थ केही साहित्यकार र समाजसेवी हुनुहुन्थ्यो । त्यहाँ हामीले कोदोको रोटी र गुन्द्रुकको अचार पनि खायौं । वास्तवमा मिठो थियो । मैले केटाकेटीमा खाएको बाहेक कोदोको राटी खानु बाहेक देखेको पनि थिइनँ । वास्तवमा मेरो स्वास्थ्यलाई मिल्ने नै थियो । त्यो कोदाको रोटीले कति ठूलो काम गर्‍यो भन्ने बिषयको चर्चा साहित्यकारमा बेलुका चार बजे सम्म रह्यो । पछि मलाई लाग्यो हामीलाई त केटाकेटीलाई चकलेट खुवाएर अब तिमीले धेरै हिड्नुपर्छ भनेर फकाएझैँ रहेछ त्यो कोदो रोटी त । वास्तवमा हामी यात्राको विषयमा अनविज्ञ नै रहेछौं ।

लिटिल फ्लावर स्कूलले सायद गाडी सौजन्य गरेको थियो क्यार । विर्तामोडमा साहित्यकारका लागि भनेर भौतिक, आर्थिक र मानसिकरूपले सहयोग गर्ने समाजसेवीको जमात नै देखँ मैले । शायद हाम्रो धरान र इटहरीमा पनि यस्तो भैदिएको भए । प्रत्यक्षरुपमा हार्दिकता र सदासयता देखाउनु हुनेमा मैले समाजसेवी गोपाल बस्नेत, सिरो सान्दाई, रुद्रबाबु भण्डारी छविलाल खतिवडालाई देखेँ । त्यस्तै स्थानीय साहित्यकारहरूमा कृष्ण सुवेदी निराकार, रश्मि शेखर, तेराख, पुण्य बराल, चन्द्र भण्डारी, मनोज तपस्वी, ज्योति किरण, रीता खड्का अझ बढी लाग्नु भएको थियो ।

हामी लिटिल फ्लावर स्कूलको गाडी चढेर कच्ची त्यो पनि अति विकट र जटिल बाटो हुँदै अघि बढ्यौं । गाडी करीब आधा घण्टा जतिमात्र के हिँडेको थियो, एउटा उकालोमा थचक्क बस्यो- धाइधुई नगरिकन । साहित्यकारको जिन्दगी जस्तो । समथर बाटोमा हिँड्ने गाडी विचरो ! कसरी सहदो हो यो कष्टमय बाटो । जताततै खाल्डा, खोबिल्टा, ढुङ्गाका चुच्चाहरू । साहित्यकारको भाग्यजस्तो । जीवनमा आइपर्ने यस्तै कष्टमय यात्रा पार गर्न नसकेर गाडी जस्तै थुचुक्क बस्ने साहित्यकारहरू धेरै छन् हाम्रो देशमा । अझै महिला साहित्यकारहरूको लामै सूची तयार हुन्छ होला । त्यसैले मैले साहित्यकारको जीवनसँग रुपान्तरित गरिदिएँ त्यस गाडीको हालतलाई । अब हामीले हिँड्ने सामूहिक सल्लाह निकाल्यौँ र हिँड्न थाल्यौँ । निकै माथि हिँडेपछि हामी तीनवटीलाई आपत आइपर्‍यो । विकल्पको खोजीमा भौतारिए हाम्रा आँखाहरू । एउटा दुईतले राम्रो घर शौचालयसहित भएको देख्यौँ । तर अचम्म त्यस्तो राम्रो घर बालकथाको राक्षसराक्षसनीको कथामाझैँ सुनसान थियो । सायद यो देशको समकालिन राजनीति परिवेश र सामाजिक विघटनको प्रत्यक्ष नमूना थियो ।
केही समयको हिँडाइपछि दुईवटा जीप तयार देखिए । ती जीपहरू राष्ट्रिय कवि महानन्द सापकोटाको जन्मथलो देवानछाप जानलाई तयार पारिएको रहेछ । हामी त्यसैमा चढ्यौं र अन्यन्त घरायसी नेपालको बजेटजस्तो बाटोमा उचालिँदै पछारिँदै उकालो लाग्यौँ । निकै माथि पुगेपछि देवानछाप जानलाई बाटो छुट्टीएको रहेछ ।

"लौ देवानछाप जाने बस्नुहोला अरू ओर्लनु होला, बाटो अप्ठेरो छ हिँडन सक्ने मात्र जानु होला " आयोजकको उर्दी जारी भयो । उर्दीले मेरो सोचाईलाई पकाउन थाल्यो । त्यसपछि 'जाने' भनेर मैले विचार पस्किदिएँ । वास्तवमा यो विचार कच्मेल्टो नै थियो । आफू रोगी मान्छे हिँड्नसक्ने हो कि होइन ! तर पनि यस्तो महान व्यक्तिको जन्मथलो फेरि कहिले आइपुगिएला ? जीवनमा यो अविस्मरणीय क्षण भएर रहिरहनेछ भन्ने मानसिकताले कच्मेल्टो भएपनि पस्कीदिएकी थिएँ ।

देवानछापको उकालो र भत्किएको बाटोमा हाम्रो यात्रा शुरु भयो । पाँच मिनेट उकालो नचढ्दै गाडी भासिदियो । झरेर ठेल्ने प्रक्रिया शुरु भयो । तर गाडीपछाडि नै सरेर झण्डै अप्रिय घटना घटेको । वास्तवमा साहित्यकारको साहित्यप्रतिको आस्थाले नै त्यो अप्रिय दूर्घटना हुनबाट जोगिएको हुनसक्छ । केही समयको सङ्र्घष्ापछि अलिकमाथि आइ गाडी रोकियो अब भासिनेक्रम अर्को गाडीको थियो । गाडीमा म सहित विवश पोखरेल, कृष्ण भुषण बल, मनु मन्जिल, लीला अनमोल, देवेन्द्र प्रसाद, गोपाल बस्नेत थियौँ । समयको सदुपयोगको लागि विकल्पको बिर्को खोली हाल्यौँ हामीले । त्यहाँ केही अनौपचारिक परिचयको कार्यक्रम भयो । बोल्नमा खपिस मनुमन्जिलले कविलाई कसरी हास्यको पात्र बनाइन्छ भनेर चुट्किलासहित उदाहरण पेश गर्नु भयो । त्यसपछि विवश पोखरेलले पनि विचारको सहीछाप गर्दै एउटा चुटकिला सुनाउनु भयो । हामी हाँसोमा हाँसो थप्न उर्त्र्सग थियौ । वास्तवमा मान्छेले आफूलाई परिस्थितिसँग कसरी समायोजन गर्छ भन्ने कुराको यो राम्रो प्रस्तुति थियो । अघिको त्यो त्रासपूर्ण दृश्य हामीले बिर्सिसकेका थियौँ । तर उक्त घटनामा प्रत्यक्ष साक्षात्कार हुने एकजना पत्रकारले घटनालाई ताजा बनाई दिइ हाले । त्यसपछि हामी (मनु मन्जिल, कुमुद अधिकारी र म) नजाने भन्ने सोचाइमा पुग्यौँ । अघि फसेको गाडी पन्ध्रबीसजनाले डोरीले तान्दै गरेको दृश्य हामीले देख्यौँ । त्यो दृश्यले मनु मन्जिल र कुमुद अधिकारीलाई स्तब्ध बनाएछ क्यारे उहाँहरूले जोखिमपूर्ण यात्रागर्न रुचाउनु भएन र फर्किनु भएछ । मैले पछि स्मारकस्थल पुगेपछि मात्र थाहा पाएँ । मचाहिँ दुवै गाडी जाने रहेछ भनेर ओर्लिन । हामीले हिँडेर पो जाने कि भन्ने कुराको बिस्कुन फिजायौँ । तर त्यो सम्भव हुन नसक्ने रहेछ किनभने त्यहाँबाट झन्डै दिनभरि लाग्न सक्ने स्थिति रहेछ । हाम्रो अनविज्ञतालाई देखेर पछि मलाई हाँस पनि उठ्यो । वास्तवमा बाटोमा यो अप्ठेरो नआउने हरेछ यदि रातभरि पानी नपरेको भए । पानीले बाटोमा माटो भासिएको रहेछ । अब हामी साहित्यकार कति अभागी रहेछौं भन्ने कुराले चित्त चाहिँ बुझाउनै पर्छ । प्रकृतिले पनि हाम्रो धैर्य, साहसको परीक्षा लिएको हुनर्ुपर्दछ । भाषाशास्त्री महानन्द सापकोटालाई पनि आफ्नो स्मारक स्थापना गराउन त्यति सजिलो भएको थिएन होला । यो सङ्घर्षको घडी पनि पक्कै महानन्द सापकोटाले परीक्षाको रूपमा लिनु भएझै लाग्यो मलाई । उहाँको विषयमा गाडीमा बेलाबेलामा चर्चा हुने गर्दथ्यो । उहाँको भाषाप्रतिको कटिबद्धता, साहित्यप्रति लगनशीलता, जीवनका कष्टमय क्षणहरू र आँटिला कार्यहरूको चर्चा हुने गर्दथ्यो । बेलाबेलामा हामी जेाखिमपूर्ण यात्राप्रति संवेदनशीलता पनि प्रकट गर्दथ्यौं । अत्यन्त सानो चौडा भएको बाटोबाट मुश्किलका साथ गाडी लानुपर्ने अनि अप्ठेरा घुम्ति पार गर्नुपर्ने, कुनबेला के हुने हो भन्न नसकिने स्थिति थियो । हामीले जीवनको ढुकढुकी ड्राइभरको हातमा छोडिदिएका थियौं । जसरी एउटा विमारीको अप्रेशन गर्दा डाक्टरको हातमा उसको ढुकढुकी चलिरहेको हुन्छ । हो, त्यसरी हामीले पनि हाम्रो जीवनको कैंची, छुरा ड्राइभरको हातमा सुम्पिदिएका थियौं । त्यहाँ एक इन्चको तल माथिमा जे पनि हुन सक्थ्यो । त्यसै पनि मैले आफ्नो सम्पूर्ण जिन्दगी इश्वरको हातमा सुम्पेको मान्छे अहिले पनि म निर्धक्क इश्वरको आस्थामा नै लिन थिएँ ।
केही माथि पुगेपछि फेरि गाडी भासिनेक्रम बढ्यो । यो बेला मिश्र वैजान्ति र भवानी क्षेत्रीचाहिँ निकै डराउनु भएछ । उहाँहरू हिँडेर नै स्मारकस्थल पुग्नु भएछ अन्यन्तै कष्टमयका साथ । लीलाजी र मचाहिँ हिँड्न अल्छी गर्यौँ । हामीसंगै जीवन अधिकारी, अर्जुन सापकोटा र देवेन्द्र प्रर्साई हुनुहुन्थ्यो । चिनापचारीको खेल खेल्दै हामी उकालियौं । हिँड्न बडो मुस्किल भइरहेकोथ्यो । लीला र म उस्तै थियौं, हिँड्नमा चाहिँ । ठाडो उकालो वरिपरि रूखैरूख चिसो हावासँग साइनो गाँस्तै हामी उकालियौँ । निकै ठाडो उकालो काटेपछि गाडी आइपुग्यो । गाडीमा चढ्यौं । गाडीले नानीलाई झोलुमा हल्लाएझै हल्लाउँदै मास्तिर लग्यो । अबको बाटो अलिक कम त्रासदीपूर्ण थियो । केहीमाथि पुगेपछि एउटा घुम्ती आयो । त्यो घुम्तीमा फेरि गाडी फस्यो । ड्राइभरले झण्डै दसौं चोटी सम्म गाडी निकाल्ने प्रयास गर्‍यो तर सकेन । डाइभरको धैर्यता, लगनशीलता, र सीपको हामीले मुक्त कण्ठले प्रशंसा गर्‍यौ । सायद यो दृश्य विदेशीले देखे भने कति अचम्म मान्दा हुन । ती गाउँले देखाएका सदासयता र हार्दिकताले हामी कृतकृत भयौँ । कस्तो निश्चल माया, कति आत्मीयता कति हार्दिकता पहाडको स्वच्छ हावा र प्रवृतिमा हुर्केको मानवीयता । सहरमा भएको प्रदुषित व्यवहारलाई यहाँको मानिसको व्यवहारले झापड हानेझैँ लाग्यो मलाई । अझ झन सहरको मै हुँ भन्नेहरूले मित्रता र आत्मीयतालाई प्राप्तिको पासोमा झुण्डाएको देखेर उनीहरूलाई मानवीयताको यो कथाको बल्छीमा बल्झाउन मन लाग्यो मलाई ।

फेरि गाउँलेले मुश्किलले गाडी बाहिर निकाले । सानासाना केटाकेटीदेखि वृद्धसम्म लागिपरेको देखेर म अचम्मित र त्रसित भएँ, केही गरी गाडी पछाडि फक्यो भने ती सहयोगी हातहरू मिनेटमा कच्याककुचुक हुन सक्थे । के त्यो दृश्य मेरो हृदयले सहन सक्ला ?

अब गाडी पाचौँ नम्बरको स्वागत प्रवेशदारमा पुगेको थियो । त्यहाँ केही व्यक्ति स्वागत गर्न माला लिएर बस्नुभएको थियो । त्यहाँ मलाई कथाकार भनेर माला लगाइयो । मैले भने "म यो ठाउँमा आइपुग्नु मेरो सौभाग्य हो ।" तुरुन्त गोपाल बस्नेतले भन्नुभयो "यो ठाउँको पनि सौभाग्य हो ।" वास्तवमा दुवै कुरा सही थिए । त्यसपछि हामी फेरि उकालियौँ इश्वरको कामना गर्दै । एकजना गाउँले भन्दै हुनुहुन्थ्यो -'हामी कति अभागी रातभरि पानी नपरेको भए पाहुनाहरूलाई यति कष्ट हुने थिएन । म त रातभरि सुत्न सकिनँ ।' कति स्वच्छ भावना ! कति ठूलो आस्था र विश्वास साहित्यप्रति ! तर अभागी त हामी साहित्यकार हौँ भनेर मैले बुझाउन सकिनँ । केहीसमयपछि एउटा सानो स्कूल आइपुग्यो । त्यहाँ गाडी राखिने ठाउँ रहेछ । त्यहाँबाट फेरि पैदल हिँड्नु पर्ने डाँडासम्म । अब हिँड्नेक्रममा लीलाजी र म खुम्चियौं । तर पनि खुट्टा नतन्काई नपुगिने भएको हुनाले सकिनसकी लम्कन थाल्यौं । पश्चात्तापको सुनामीले मजाले घेर्‍यो मलाई । माथि पुग्नेभन्दा पनि कसरी र्फकने भन्ने छालहरूले घेरे मलाई । बाटामा केही भइहाले मैले जिन्दगी कहिल्यै साहित्यिक यात्राको लागि अनुमति पाउनै छैन भन्ने त्रासले डोरायो मलाई । साहित्यिक यात्रामा यति लामो र जोखिमपूर्ण यात्रा यो नै मेरो पहिलो थियो । हामी झन्डै डाँडाको टुप्पोमा थियौँ । त्यहाबाट तलसमथर मैदानको रमणीय दृश्य देखिँदै थियौँ । हामी तेर्र्सो बाटो हुँदै गफको गुइठा फुक्दै उकालियौँ ।

करीब आधाघण्टा हिँडेपछि स्मारकस्थल आइपुग्यौं । ओहो ! सालिक भएको ठाउँ कति मनमोहक । पूर्वपट्टी मेची खोलाको बगर, बाहुनडाँगी अनि निकै पर सिक्किम र दार्जेलिङ्ग चियाउँदै गरे जस्तो भने पश्चिमपट्ट विर्तामोड र धुलावारीका फाराकिला फाँटहरू । यो प्राकृतिक सौर्न्दर्यमा हामी लिप्त भयौँ । यो रमणीय दृश्य देखेर म भाविभोर भएँ । दिनभरिको पीडापछि जन्मेको अदभुत आनन्द । अझ भनौ प्रसववेदनापछि जन्मेको अपार सुखानुभूतिको आनन्दझैँ । मैले यस्तो प्राकृतिक सौर्न्दर्यको रसास्वादन गर्न नपाएको वर्षौ भइसकेछ । अहिले पो तिर्सना जागेजस्तो भयो । डाँडाको थुम्कोको बीचमा स्मारक अनि स्मारकको वरिपरि फूलबारी । कति रमाइलोस्थल ! वास्तवमा स्मारकस्थल अत्यन्त उपर्यक्त ठाउँमा थियो ।
धेरैजस्तो साहित्यकार भेला भएर कार्यक्रम शुरु गरिसक्नु भएको रहेछ । भोक र थकाईले हामी ल्कान्त थियौं । मेरो सास फुलेर दम बढेजस्तो भएको थियो । तर पनि त्यहाँको रमणीय वातावरणले हाम्रो सम्पूर्ण थकान र भोकलाई निर्मलीकरण गरिदियो । म फोटो खिच्ने मुडमा थिएं । केही औपचारिक कार्यक्रम पछि खाजाको बन्दोवस्त गरिएको रहेछ । वास्तवमा त्यो व्यवस्था अन्तरिम रहेछ कि क्या हो ! साहित्यकारहरू धेरै भोकाए भनेर । खाजामा मकै र गुन्दु‍क र र्सवत थिए त्यो पनि सीमित मात्रामा । म पेटको विमारी मकै र गुन्द्रक (साधेको खान नहुने मान्छे) दुई गिलास र्सवत र पानी खाएँ । त्यतिखेर आयोजकको कमजोरी हो की जस्तो लाग्यो तर पछि बुझ्दा एकघण्टामा पुगिने ठाउँमा तीनघण्टा लागेको हुनाले परियोजनामा विचलन आएको रहेछ भन्ने निक्यौल गरेपछि मैले आफैले आफैँलाई सान्त्वाना दिएँ । तर ती गाउँलेहरूले देखाएको सदासयता र खातिरदारीको प्रशंसा गरेर नथाक्ने भएकी छु म । त्यसपछि हाम्रो र्फकनेक्रम शुरु भयो । र्फकदा केही साहित्यकार गाडीमा जान त्रासदीयुक्त भएको हुनाले हिँडेर नै र्फकने मानसिकता बोक्नुभयो । अन्य हामी केहीचाहिँ बरु जीउज्यान जे होला होला भन्दै भवितव्यताको वाकसमा धितो राख्दै गाडीमा नै र्फकने मानसिकताले धमिलियौँ । निकैतलसम्म हिँड्नु पर्दा गारो भयो । एक त भोक त्यही माथि थकान मुस्किलले गाडी भए ठाउँमा आइपुग्यौँ ।

अब गाडीले राम्ररी नै ओह्रालो झार्‍यो । तर यात्राचाहिँ जोखिमपूर्ण नै थियो । हामी निकै गलेछौं । लीला र म लोलाउन थाल्यौँ । ऊ पनि भर्खर बिमारी भएर उठेको मान्छे रहेछ । म पनि त्यस्तै । जीवनमा मानसिक पीडा धेरै सहे हुँला तर यस्तो भौतिक पीडा सहेको मलाई सम्झना छैन । किन किन आँखा लोलाएछन् । प्रायः सबै साहित्यकारको हालत यस्तै थियो । झन्डै डेढ घण्टामा कलकल पानीको आवाजले आँखा उघ्रियो । ओहो ! पानीको कस्तो वहाव ! कस्तो निश्चलता ! बाटोको छेउमा बनाएको सिमेन्टको कुलोमा पानी अत्यन्त वेगका साथ वगिरहेको थियो । वास्तवमा हाम्रो जीवन भनेको पानीनै रहेछ । यो पानीको ध्वनीमा म तरंगित भएँ । एकछिन भएपनि शरीरमा स्फर्ूर्ति आयो । हामी शान्ति माध्यमिक विद्यालय जादैँ रहेछौँ । फेरि किन हो आँखा लोलाएछन् ।
विद्यालय आइपुगेछ । अलिक माथि नै गाडी रोकियो । गाडीबाट झरेर हिँड्न खोज्दा खुट्टा नै लागेन । भाचिएझैँ भयो । यसलाई कइटे लागेको भनिन्छ भनेर विवश सर र गोपाल सरले खैखवरी लिनु भयो । तर म उहाँहरूलाई आफ्नो दुःख सुनाएर अरू दुखित बनाउन चाहन्नथेँ ।

भोजनकक्षअगाडि कृष्ण धरावासी हाँस्दै हामीलाई स्वागत गर्न बस्नु भएको रहेछ । कृष्णले झैँ हाम्रो मानसकिताअघि बुझिसक्नु भएको रहेछ । त्यसैले होला हाम्रो मस्तिष्कलाई उर्जा दिने किसिमको अभिव्यक्ति दिनु भयो । मलाई आधा थकाइ मेटिएझैँ भयो ।

भित्र सबै साहित्यकारहरू तन्मयका साथ खानासँग भलाकुसारी गर्दै हुनुहुन्थ्यो । म पनि सामेल भएँ । तर आफ्नो त उही बाध्यता । यत्रो हार्दिकताका साथ गरिएको अनुग्रहलाई चटक्क लत्याउनु पर्‍यो । खानामा केही पिरो भएपछि मैले चार गाँस बाहेक केही लिन सकिनँ । अरू साथीहरू मजाले व्यवहारिक सम्झौतामा लाग्नु भएको थियो । त्यो देखेरचाहिँ मलाई खुसी लाग्यो ।

त्यसपछि कार्यक्रम स्थलमा जाने अनुरोध गरिएको थियो । औपचारिक कार्यक्रम शुरु गरियो । प्रमुख अतिथि वैरागी काइलाद्वारा कार्यक्रम उद्घाटन गरियो । अतिथि साहित्यकार धेरै हुनुहुन्थ्यो किन हो मञ्चमा बाहिरबाट जानुभएको साहित्यिकारमा कृष्ण भुषण बल, मिश्र वैजन्ती र मलाई मात्र बोलाइयो । गायक तथा संगीतकार जीवन अधिकारीले महानन्द सापकोटाको गीत आफ्नै संगीतमा सुनाउनु भयो त्यहाँ उहाँलाई सम्मान पनि गरियो । अन्य पुरस्कारको कार्यक्रमचाहिँ भोलिलाई स्थगित गरियो । पुरस्कृत हुनु हुनेमा डा. हृषिकेश उपाध्याय र खोलाघरे साइँला हुनुहुन्थ्यो ।

मेरो भने पेटका अवयवहरूले सशक्त आन्दोलन शुरु गरिसकेका थिए । हातखट्टाका जोर्नीहरूले नारा र जुलुस लाउन थालिसकेका थिए । अब मलाई यी पार्टपूर्जासँग शान्ति सम्झौता गर्न निकै समय लाग्छ भन्ने अनुमान निकाली सकेकी थिएँ मैले । कार्यक्रम सकिने वेलामा वैरागी काइला र जीवन अधिकारी र्फकने गाइगुइ हल्ला सुनेँ । सुन्नेबित्तिकै कृष्ण धरावासीलाई आफ्नो अवस्थाका जगजाहेर गरेँ । त्यसपछि उहाँले सँगै र्फकनुहोस भन्ने सल्लाहले मेरो समस्या सुल्झाइदिनु भयो ।

भोलिपल्ट आजैको नै बाँकी रहेका कार्यक्रम असरल्ल छरिएको जानकारी उदधोषकले दिइरहेका थिए । हामी भने तिनै कार्यक्रमलाई निफन्दै , कुल्चदै घर र्फकने दुस्साहस गरिरहेका थियौँ । वास्तवमा मानिसले आफूले चाहेर सबै पाउँदैन रहेछ । म नराम्ररी परिवेशको दास भएँ । भोलिपल्टको रमाइलो कार्यक्रमलाई कल्पनामा मात्र सीमित राख्दै हामी पन्छियौँ । सल्लाह बमोजिम हामी र्झनै पर्ने जति झर्‍यौँ । झन्डै ठूलो साँझपर्दा हामी सानो जीपमा उचालिँदैपछारिँदै ओह्रालो झर्दै थियो । मैले अलिकति दृश्य झ्यालबाहिर डाँडाको भित्तामा छरेँ । खोलापारि डाँडामा स्कुले पोशाक लगाएका केटाकेटा सेताम्मे देखेँ । नेपालको अभ्यन्तारिक अवस्था त मैले कहाँ बुझेको रहेछु र - सिद्धान्त र व्यवहार सिक्काका दुई पाटाझैँ झुल्केका छन् मेरा आँखामा । खोलापारिको डाँडाका स्कुले केटाकेटीको दृश्य मेरा आँखाभरि खादिएका छन् । खोलापारि त्यति टाढाबाट ती गाउँले केटाकेटीहरू कसरी यो स्कुलमा पढ्न आउँदा हुन । कुनै कथाजस्तो यो कुरा त मैले किताबमा मात्र पढेकी थिएँ । आज साक्षात्कार हुने मौका पाएकी थिएँ । मेरो घरअगाडिको स्कुलको गाडी र मेरो छोराछोरी अनि स्कुलको आँगनमा गाडी । मेरो आँखाले त्यो दृश्यलाई विस्थापित गरिदियो । मलाई सपना होकि, विपना हो जस्तो लाग्यो । ती कलिला भविष्यका कर्ण्र्ाारहरू दिनमा कति समय बाटो हिँडेर बिताउँदा हुन् भनेर मलाई हिसाबकिताब गर्न मन लाग्यो । तर म हिसाबमा त्यसै कमजोर भएको हुनाले थप परिस्थितिबाट पनि कमजोर हुन चाहिनँ । चुनावको बेलामात्र गाउँजाने नेताको देशमा योभन्दा बढी जोडघटाउ गर्दा आफै चिप्लिने डर हुन्छ भनेर मैले त्यो दृश्यलाई आँखामा मात्र सीमित राख्न सकेँ ।

गाडीबाट अस्ताउन आँटेको सूर्यको मनमोहक दृश्य पोखियो मेरो आँखामा । किन हो मलाई अस्ताउँदो सूर्यको दृश्य असाध्यै मन पर्छ । यदि म चित्रकार भएको भए शशी शाहले घोडाको मात्र चित्र बनाएझैँ म पनि गोधूलि साँझको मात्र चित्र बनाउँथेँ हुँला । मलाई सुर्य अस्ताउन आँटेको क्षितिजसँग भलाकुसारी गर्न मन लाग्यो । त्यस्को सौर्न्दर्यमा आफूलाई डुबाउन मन लाग्यो र सोध्न मन लाग्यो "के म आफ्नो गन्तव्यमा आज पुग्न सकुला - के मेरो साहित्यिक यात्राका कठिन क्षणहरू यसरी नै पार गर्दै आफ्नो गन्तव्यस्थानमा सुरक्षित पुग्न सकुला त -" गाडीमा हामी सबै आफ्नै ताल,सुर र रागमा आफ्नो जीवनको गीत संगीतमय बनाएर बजाइरहेका थियौँ । सबै मौन, शान्त र निश्चिन्त थियौँ । मेरो मनले भने विर्तामोडबाट गाडी पाउलानपाउला भन्ने राग अलापिरहेको थियो । त्यहाँ संवाद थिएन , विवाद थिएन, अपवाद थिएन । किनभने आ-आफ्नो संगीतमा बाधा आउन सक्दथ्यो । धुलाबारी आइपुगेपछि बैरागी काइलाज्यूले बिदावारी मागेर बाटो लाग्नुभयो । हामी बिर्तामोडमा झर्‍यौँ । बिर्तामोडमा आइपुग्दा ८ बजिसकेको थियो । अब गाडी पाइने हो होइन - नपाए के गर्ने भन्ने योजना बनाउन थाल्यौँ बहिनी र म । हुन त बिर्तामोडमा आफ्नामान्छे प्रशस्त छन् । तर अबर परेपछि मात्र आउनेरहेछन् भनेर व्यवहारिक वचनवाण लाउँछन् कि भन्ने डर मनमा थियो मलाई । त्यसैले भरसक्य गाडीमा घरै आउने योजना बनायौँ बहिनी र मैले । भाग्यबश एउटा नाइट बस केही समयपछि आइपुग्यो । अब भने सबै शंका, थकान मेटिएझैँ भयो । त्यो दिन सकुशल राति दसबजे घर आइपुगेँ । कहिले भोग्न नपाएको रोमाञ्चक साहित्यिक यात्राको संस्मरणसगै मैले आफ्नो विचार र अनुभूतिको सानो पोको पाठकलाई बोकाउन सफल भएँ । त्यसैले अहिले म खुसी छु । फेरि साहित्यकारहरूका जन्मकुण्डलीबाट थोरै भएपछि साहित्यकारको जीवनदशा केलाउन सकेकोमा अझ हषिर्त छु । कार्यक्रमको यस्तो सुनौलो अवसर दिएर यो नियात्रामा आफू पोखिन पाएकोमा महानन्द सापकोटा प्रज्ञा प्रतिष्ठानलाई मुरीमुरी धन्यवाद दिन चाहन्छु ।(मिर्मिरे २०६४- मङ्सिर नारी विशेषाङ्क)

मेरा कल्पनाका फूलहरू हो ! तिमीहरू कहिल्यै नओइलाउनू !

भनिन्छ बिहेपछि पुरुषको वास्तविक जीवन पूर्णविराम लाग्छ र नारीको जीवनको शुरुआत हुन्छ । तर विहेपछि मेरो जीवन सुरु भयो । विहेपछि दुई सन्तान अनि जागिर प्राप्त भयो । त्यसपछि चाहिँ मेरो जीवनमा पनि पूर्णबिराम लागेको अनुभव भयो मलाई । अब जीवनले कुनै उपलब्धि हासिल गर्नुछैन । जीवन उद्देश्यविहीन, आशाविहीन भएर कतै स्थीर भएर अड्कियो । मेरा हातहरू छन् चलेका छैनन् । खुट्टाहरू छन् दौडेका छैनन् । मस्तिष्क छ तर सोच्नका लागि कुनै सिद्धान्त छैनन् । उड्दाउड्दै गरेको जीवन लाग्यो कहीकतै रुखमा अल्झिएको छ । यस्तै निरउद्देश्यीय जीवनले साहित्यको सहारा लिएर चलायमान हुन थाल्यो । लगभग वि.स. २०५० सालपछि म लगातार साहित्यिक पत्रिका गरिमा , मधुपर्क र अन्य पाएसम्मको् पुस्तक अध्ययनको नसामा डुब्न थालेँ । नसामा डुब्दाडुब्दै मभित्र कल्पनाका फूलहरू फुल्ने गर्दथे । मेरा कल्पनाका फूलहरू यसरी फुल्थे र भाव पोख्थे - 'म ठूलो साहित्यकार भएको र मानिसहरू मलाई भेट्न समय लिएर पर्खेका ।' तर ती कल्पनाका फूलहरू फूल्नुबित्तिकै १२ बजेकोपछि ओइलाउने घन्टीफूलझैँ ओइलाएर झर्थे । नझरुन पनि कसरी - एउटी मामुली पर्ूवप्राथमिक शिक्षिका कसरी यति ठूलो साहित्यकार हुनसक्छ - कल्पना मात्र पनि सम्भव छ र - बिहान बेलुका घरधन्दामा बित्दथ्यो । दिनभर स्कुलमा अनि दुईछोरी, सासू, इष्टमित्र घरव्यवहार कसरी सम्भव होला र - दिनहरू बित्दै गए । समयहरू र्सर्दै गए । मैले अध्ययन गर्न छोडिनँ । मेरा कल्पनाका फूलहरू फुल्न छोडेनन् ।

देशको राजनीतिले अनेकौ रुप फेरिरह्यो । । वि.स. २०४६ सालपछिको बहुदलपछि दलहरूले फेरेको कालो रूप ज्वालामा परिणत भयो । त्यही कालो रूपको ज्वालाले डामिएका माओवादी जङ्गल पसे । दसवर्षो जनयुद्धका लागि । देशले जनयुद्धको महामारी भोग्नुपर्यो । मेरो कलमले लेख्दै राख्दै गर्नथाल्यो । जनयुद्धको विध्वसकारी ताण्डव नृत्यले मेरो कलम रगतपच्छे भयो । मैले रातो रगतमा सेतोफूल मुस्कुराइरहेको देखेँ । मैले कोपिलाहरूले रगतको आँसु रोएको देखे । जे देखेँ त्यही लेखेँ । फूलहरू पीडाले अट्टहास गरेको लेखेँ । स्कुलमा साहित्यिक वातावरण थियो । जसले मेरा कल्पनाका फूलहरूलाई फुल्न र सके मलजल गर्न सहयोग गर्यो । जस्तोसुकै विषम परिस्थितिमा, कठोर समयमा, निर्मम वातावरणमा पनि मेरा कल्पनाका फूलहरू मुसुक्क मुस्कुराउनु छोडेनन् ।

जीवन बग्दै गयो । समष्टिमा 'असफल सङ्धर्ष छापिएपछि मेरा फूलहरू अझ हौसिएर फुल्न थाले । जब जीवनले गति लिन थाल्यो । तब मैले 'सानी' बालमनोवैज्ञानिक बालउपन्यास प्रकाशित गरे । प्रकाशित गरेमात्र होइन यसबाट साझा बालसाहित्य पुरस्कार पनि प्राप्त गर्न सफल भएँ । त्यसपछि मेरा कल्पनाका फूलहरू घण्टीफूलहरू मात्र नभई हौसला र उमङ्गका हजारौँ बाह्रमासे फूल भएर उम्रन थाले । ती फूलका सौर्न्दर्यको दृश्यपान गर्ने सबै मन्त्रमुग्ध हुने गर्दथे । बिस्तारै ती फूलहरूले र्सवप्रथम रचनामा त्यसपछि गरिमा, मधुपर्क, समष्टि, मिर्मिरे, समय, नेपालमा मलजल सहित मौलाउने अवसर पाउदै गए । जीवन एकनास हुँदैनरहेछ । प्रचण्ड गर्मी हुरीबतास, पानी जम्न्े चिसो सबैसँग पोठेजौरी खेल्दै मेरा फूलहरू क्यानभासमा सजिन आइपुगे त्यो थियो- समयको क्यानभासमा । म आफ्नो सौर्न्दर्ययुक्त फूलहरूलाई देखेर मख्ख र गमक्क पर्ने गर्दथे । त्यै माथि प्रशंसक र शुभचिन्तकहरूले मानापाथी भर्दै चुली परिदिएको प्रशंसाको धुरीलाई नै हात्ती मानेर दौडेको महसुस गर्दथे ।

मैले पन्ध्र वर्षो साहित्यिक त्याग, तपस्या, र साधना रोपकी थिएँ यस क्यानभासमा । मसँग छोटो समय थियो तर काम धेरै । कतिपय घरायसी कामहरू काँटछाँट गर्दै छोट्याउदै फूलहरू स्याहार्ने गर्दथे । कतिपय सामाजिक व्यवहार निफन्दै , पन्छाउदै फूलहरू गोड्ने गर्दथे । मनोरञ्जन, आनन्दलाई दराजमा थन्काएर मोटो भोटे ताल्चा लाइदिएकी थिएँ । सामाजिक व्यवहारहरू इमान्दारीतापूर्वक पूरा नगर्दा आउने आरोप र प्रत्यारोपका क्षेप्यास्त्रलाई यी फूलका सुगन्धलाई कवचको रुपमा प्रयोग गर्दथे र आफू सुरक्षित हुने असफल प्रयास गर्दथे । तर यी अवरोधहरू अस्थायी हुनपछि स्थायी बन्ध्याकरण गरेझैँ आफै नियन्त्रित हुनेछन् भन्ने आशामा एउटा गन्तव्यमा दौडिरहेँ म । गन्तव्यमा दौड्दा घरपरिवारमा कति धेरै अप्ठ्याराका काँडेझार उम्रिसकेका हुन्थे । मिल्काउन खोज्दा आफैलाई च्वास्सच्वास्स घोच्दै रगतपच्छे पार्दथ्यो । तर पनि मेरा कल्पनाका फूलहरू उम्रन छोडेनन् । विभिन्न चन्दा आतंक, अपहरण आतंकले आक्रमण गर्दा पनि ती फूलहरू प्रत्येक दिन प्रत्येक पल फूल्न भुलेनन् । वास्तवमा फूलहरू अरूलाई सुखदिन आफू दुखमा रमाउन फुल्दारहेछन् । तर अरूलाई आनन्द दिन फुलेका मेरा क्यानभासका फूलहरूलाई मैले र्सार्वजनिक गर्न सकिनँ । म चाहन्थे चाँडोभन्दा चाँडो मेरा ती फूलहरू र्सार्वजनिक हुन् तर वित्तिय सुनामीको डरले मैले आँट गर्न सकिनँ । यो क्यानभास र्सार्वजनिक गर्न मैले शुभचिन्तकको शुभसल्लाह मानेर अक्सफोर्ड पव्लिकेशनमा बुझाएँ । तर अक्सफोर्ड पव्लिकेशनले ६ महिनापछि यो शुभसमाचार दियो कि 'हामी साहित्यिक पुस्तक छाप्दैनौँ ।' तर त्यहाँबाट डा. दयाराम श्रेष्ठज्यूबाट यस क्यानभासको सौर्न्दर्यको प्रशंस्ााले मेरो चेतनाबिम्बमा नयाँ ज्योति फैलियो । उहाँले भन्नुभयो 'यो कथासङ्ग्रह धेरै राम्रो छ साझामा दिनुहोस् । साझाले छाप्छ साझाले छाप्यो भने साझापुरस्कार पाउन सक्छ ।' साँच्चै मलाई हात्तीमा चढेर प्रसिद्धिको चुचुरोमा .चढेको भान भयो । त्यसै अनुरुप त्यो कथासङ्ग्रह साझामा बुझाएँ । झण्डै एकवर्षजतिपछि साझा प्रकाशनको नछाप्ने मति देखियो । वास्तवमा हात्तीमा चढेको रहेछु घोडामा चढेको भए अवश्य सफलताको शिखर पुग्नसक्थेँ । त्यसपछि आफै किन नछापू आफ्नो सिर्जनापुञ्जलाई भन्ने सोचले आफैले छाप्ने निर्णर्य गरे । निर्णर्य गरिसकेपछि मेरो यो क्यानभासलाई सौर्न्दर्यका पारखी दिग्गज साधक आदरणीय गोबिन्ददाजुको प्रशंसाको रङ्गले भरु भन्ने मनसायले दाजुलाई बुझाएँ । यस अघि नै कथाका प्रसिद्ध साधक आदरणीय दाजु परशु प्रधानबाट सुगन्धमयी श्रृगार गराइसकेकी थिएँ । म चाँडोभन्दा चाँडो मेरा कल्पनाका फूलहरूलाई र्सार्वजनिक गर्न चाहन्थेँ । तर समयलाई अर्कै मन्जुर रहेछ । गोबिन्ददाजुले समयअनुकुल हुनु बित्तिकै मलाई पुस्तकको काम गर्न बोलाउनुभयो तर म त्यो बेला निकै बिमारी थिएँ । झण्डै पन्ध्रदिन म ओछ्यान परेकी थिएँ । त्यसैले मैले चाहेर पनि मेरा फूलहरूलाई समय दिन सकिनँ । मन साह्रै छटपटियो । गोबिन्ददाजु आफैँले तालमेल मिलाउन थाल्नुभयो । सबै कुरा मिलाइसकेपछि दाजुलाई अचानक बेलायल जानुपर्ने भयो । म जतिसक्दो चाडो मेरा फूलहरूलाई र्सार्वजनिक गर्न चाहन्थे तर समयलाई अर्कै मन्जुर रहेछ । हुन त समयले मलाई यसरी नै सानी छाप्दा र सानीको साहस छाप्दा पछारेर रन्थनाएको थियो । मैले सोचेँ, सायद समयले मेरो धर्ययताको परीक्षा लिईरहेको छ ।

अब मेरा क्यानभासका फूलहरू ओइलाउन थाले । म प्रत्येक दिन ती फूलहरूलाई आश्वासन दिँदै ताजगी गराउँदथे । म प्रत्येक दिन ती फूलहरूलाई सुमसुमाएर रुने गर्दथे । जसरी एउटी गर्भिणी आमा आफ्नो गर्भमा रहेको बच्चालाई स्नेहले सुमसुमाएर चुम्ने गर्दछिन् । म प्रत्येक दिन तिनीहरूलाई आश्वासन दिने गर्दथे 'तिमीहरू चाँडै आफ्नो स्ाौर्न्दर्य र्छन सफल हुनेछौ मेरा प्रिय फूलहरू हो ! तिमीहरू नआत्तिऊ । मैले तिमीहरूलाई धेरै दुख गरेर सिँगारेकी छु । अलिकति कविताका रङ्ग चोरेर तिमीलाई सिगाँरेकी छु । अलिकति निबन्धका पराग सोसेर तिमीहरूलाई गरेर सिँगारेकी छु । तिमीहरू भाग्यमानी छौ तिमीहरू सिपालु कालिगढको हातबाट सिँगारिँदैछौ ।' मैले तिमीहरुलाई बिहानीमा आशका थोपाथोपा शीत बनाएर सिचेकी छु, मध्यान्हमा बौद्धिकताको न्यानो रापमा तपाएकी छु- गोधुलीमा सूर्यस्ताको अनेकौ रगले सप्तरगी बनाएको छु । साँच्चै मेरा क्यानभासमा फूलहरू भाग्यमानी रहेछन् । उनीहरू पाण्डुलिपिको रूपमा नै गोविन्ददाजुसँगै साहित्यिक यात्रा घुमेर आउने सौभाग्य पाएछन् । क्यानभासलाई सजाउने क्रममा फुर्सद भएमा हर्ेन भनी दाजुले साहित्यिक यात्रामा लिएर जानुभएको रहेछ । कस्तो अकल्पनिय सौभाग्य ! विश्वप्रसिद्ध दिग्गज साहित्यसाधक सेक्सपियर र पाश्चात्य साहित्य सभ्यताका केन्द्रभूमि बेलायत घुमेर आउन सफल मेरा क्यानभासका फूलहरू तिमीहरू कति भाग्यमानी रहेछौ !

मेरा क्यानभासका फूलहरू हो ! अर्ढाई वर्षो गर्भकालीन पीडा भोग्नु परेपनि तिमीहरूले यति ठूलो सौभाग्य प्राप्त गर्न सक्यौ । अब तिमीहरू चाँडै नै र्सार्वजनिक हुन पाउँदैछौ । तिमीहरूमाथि भविष्यले ठूलो आशा गरेको छ । त्यो आशालाई सफल बनाउन धेरै कालिगढहरूबाट सिँगारिँदैछौ । अब तिमीहरूले निराशाका दिनहरूलाई बिर्सिदिनुपर्छ । अहिले म उनीहरूलाई सुमसुमाएर सौभाग्यका किरण आफूमा संप्रेषित गरिरहेकी छु ।
मेरा कामनाका बिम्बहरू उनीहरूमा यसरी संप्रेषित गरिरहेकी छु - मेरा कल्पनाका फूलहरू हो ! तिमीहरू कहिल्यै नओइलाउनू । किनभने तिमीहरूले मुर्तरुप लिन अझै धेरै बाँकी छ ।

June 26, 2009

स्मृतिको क्यानभासमा

(यो कथा कथोपन्यास “क्यानभासमा कथाहरू’” को एउटा शृङ्खला हो । कथाकार अनामिकाको अचानक कथाकार दिवाकर नेपालीसँग “समयको क्यानभासमा” कथामा भेट भएपछि जन्मिएका कथाहरू हुन् यी । त्यसैले यस कथामा कथाकार दिवाकर नेपालीलाई सम्बोधन गरिएको छ ।कथाकर दिवाकर नेपालीज्यू अहिले म आफ्नै कथा लेख्दै छु। मभित्र पनि धेरै कथाहरू छन्। म स्वयम् मेरो कथाको एउटा पात्र हु। पात्रहरूसॅगको बेमेल समीकरण, उनीहरूको माग पूरा गर्न नसकिने मागहरुदेखि म दिक्क भएर अहिले आफ्नै कथा लेख्दै छु। यो मेरो विगत् को वियोगान्त प्रेमकथा हो। प्रेम वियोगमा मात्र अमर हुँदोरहेछ। मेरो कथाको शब्दकोषमा यी प्रेमकथाका शब्दहरू अमर भएर बाँचेका छन्। जसरी ताजमहल, रानीमहल प्रेमका प्रतीकका रूपमा अमर छन्। यो कथा मेरो फत्रदोँ यौवनकालको हो। जुनकालमा धेरैजसो यौवनहरुको जीवनमा यस्तो घट्ना घट्ने गर्दछ। मात्र यति हो सबैले सार्वजनिक गर्न सक्दैनन्। जीवन एउटा कथाको सागर रहेछ यहाँ कति कथा लेखिन्छन् कति मेटिन्छन् थाहा हुँदैन रहेछ। हामी कलम चलाउनेहरुले नै लेखेनौँ भने अरु कसले लेख्छ र त्यसैले मैले आफ्नो कथालाई सार्वजनिक गर्न रुचाएँ।

कथाकर दिवाकर नेपालीज्यू मेरो कथाको चरमोर्त्कस यस्तो छ – छोरी तिमीले सुधांसुलाई छोडिदेऊ। उसगँ हाम्रो जातभात, खानदान मिल्दैन । त्यसैले मेरो यति बिन्ती सुनिदेऊ।

मेरो कान्छाबुवाका अनुहार अहिले मेरो स्मृतिबिम्बमा एकाएक झळमल्ल भएर बलिरहेछ । मेरा कान्छाबुवा मेरा ळागि सबै थिए । मेरा कान्छाबुवा र कान्छीआमाले म सानी अनाथलाई हुर्काइबढाइ क्याम्पस पढ्ने बनाउनु भएको थियो । प्रेममा अन्धो भएर मैळे उहाहरुको विश्वासमा तुषारापात पार्न हुदैनथ्यो । मेरा कान्छाबुवा र घर खान्दानको भावनाको अगाडि मेरो प्रेम ळाचार भयो । मेरो हदय, हदयविहीन भयो । विचारहरु शून्य भए । मेरो कान्छाबुवाको अनुनयविनयसॅगै मेरो प्रेम सदाका लागि समाप्त भयो ।

कथाकार दिवाकर नेपालीज्यु मेरो कथाकारको सुरुवात यस्तो छ – म सानी अनाथ केटी । कान्छाबुवा र कान्छीआमा भनौ काका र काकीको आश्रयमा बाचेकी निरीह केटी । बुवा सानैमा घर छोडेर हिडेका थिए । आमा अर्कैसॅग बिहे गरेर गएकी थिइन् । काकीका दुई छोरीहरू थिए । काकी जसलाई म काकीआमा भन्ने गर्दथे । उनले सुरुमा त माया गर्थिन् तर पछि सौतेनी आमाको झै गर्न थालिन् । मैले घरको सारा घरधन्दा हेर्नुपर्दथ्यो । जाडोमा काम गर्दागर्दा हातखुट्टा फुटेर हेरिनसक्नु हुन्थ्यो भने गर्मीमा घमउरो र पिलोले औधी दुख दिन्थ्यो । तर मेरी काकीआमा कहिल्यै माया र स्नेह देखाउदिनथिन् । मेरा विवश र ळाचार अवयवहरू उज्यालो भएदेखि दायित्वमा जोतिरहन्थे, गोरु जोतिएझै। तर पनि मेरी काकीआमा कहिल्यै सहानुभूतिका एक शब्दले अभिशोचित गर्दिनथिन्। मातृत्व वात्सल्यताको अभावले यो मन तडपन्थ्यो, काकाकुल तडपिएझैँ। पीडा वेदनाहरुसगैँ लुकामारी खेल्दै मेरो बाल्यकाल बितेको मलाई पतै भएन। म नौँ- दश कक्षामा पढ्ने हुँदा फुलझैँ सौन्दर्यले ढकमक्क भएर फत्रिसकेकी थिएँ। चारैतिर मेरो सौन्दर्यको वर्णन हुन थालेको थियो। भेट्ने जो कोहीले मेरो सौन्दर्यको वर्णन नगरे आफूलाई अधुरो ठान्दथ्यो। मेरी काकीआमाले यो सुन्नपर्यो भने कानमा तातो झिर रोपेझैँ हुन्थ्यो उनलाई। अझ प्रशंसा सुनेर प्रतित्रिया दिनुपर्दथ्यो भने मत्युदण्ड सजाय भोग्नुपरेझैँ पीडा हुने गर्दथ्यो। यस्तो अवस्थामा तुरुन्त आफ्ना छोरीहरुको प्रशंसा गरेर मनलाई शान्त पार्न खोज्थिन्। मलाई मेरी काकीआमाले मेरो रुपको कारणले नै माया नगरेकी पो हो कि भन्ने मलाई लाग्दथ्यो र ईश्वरले मलाई किन यस्तो रूप दिएका होलान् भनी मनमनै गुनासो पोख्ऩे गर्दथे। मातृत्हको लागि मेरो आत्मा तड्पन्थ्यो। फत्रन लागेको यौवनमा आउने अनेकौँ जिज्ञासा, उत्कुण्ठा र समस्याका ताता आभाहरु आमाका शीतल छहारीमा पोख्ऩ तीव्र आकाङक्षा हुने गर्दथ्यो। त्यो अभावको परिपूर्ति म पुस्तकबाट लिने गर्दथेँ त्यो पनि लुकेर।

काकीआमाका छोरीहरु बोडिङ्ग स्कुलमा पढ्ने गर्दथे। मैले उनीहरुको डेस खाजा सबै ठीक पार्ने गर्नुपर्दथ्यो। उनीहरुको पुस्तक, लुगा हेरेर म आँखाबाट आँसु झार्ने गर्दथेँ। उनीहरु स्कुलबाट घुम्न गएको, कार्यक्रममा नाचेको देख्दा मनमा बेचैनको ठूलो आँधी चल्ने गर्दथ्यो। दैवले मलाई यसरी नै ठगेछन भन्दै मनको आँधीलाई आफैँभित्र साम्यपार्ने गर्दथे। मलाई पैसाको खुब खाँचो हुने गर्दथ्यो। किनभने उमेरसगैँ आवश्यकताले पनि फट्को मार्दै गएको थियो। गाउँघरमा धौसीभैलो खेल्ने चलन थियो। यसरी धौसीभैलो खेल्दा निकै पैसा हुने गर्दथ्यो तर उमेर बढ्दै गएको हुनाले मलाई खेल्न नजाने गरी काकीआमाले उर्दी गरेकी थिइन्। एकपल्ट पैसा मोहमा नसोची धौसी खेल्न गएकी थिएँ। मेरी काकीआमाले पछाडीबाट सिस्नोले खुट्टामा हानिन्। मध्यरातमा अरु कसैले देखेनन्। म सिस्नो पोलेर रुँदै घर आएँ। भोलिपल्ट मैले जीवनमा कहिल्यै नबिर्सने गरी कुटाइ खानु परेकाले त्यसपश्चात मैले कहिल्यै विना इजाजत घरबाट बाहिर निस्किने आँट गर्न सकिन। मलाई उनको सामिप्य पर्न पनि डर लाग्दथ्यो। अझ रिसको तापत्रम बढेको बेला त सामुन्ने पर्न हुँदैन थियो। म आफू डढेर खरानी झैँ हुन्थेँ। आफ्ना छोरीहरुले भनेको मानेनन् भने, पैसाको अभाव भयो भने वा आफूले भने जस्तो भएन भने असाध्यै रिसाउँथिन्। त्यो रिस कन्टेनर बनेको मेरो भाग्यमा पोखिएपछि मात्र शान्त हुने गर्दथ्यो। यति धेरै पीडा बोकेर बाँच्नुपर्दा आफ्नो भाग्यलाई धिकार्थे। मेरो अँध्यारो जीवनमा कतै खुसी र उमङ्गका झिल्का भेटिन्छन् कि भनी खोज्ने गर्दथे।

कथाकार दिवाकर नेपालीज्यु, एकदिन मेरो जीवनमा खुसीको झिल्का नयाँ ज्योति बनेर आयो । त्यो खुसी थियो, एसएलसी पासको नतिजा यो खुसीले मेरो जीवनमा नयाँ उमङ्गको पालुवाहरू पलाउन थाल्यो । म निकै परिपक्क भएकी थिए । मेरी काकीआमा मलाई पहिलाझै पिट्ने र गाली गर्ने कम गर्न थालेकी थिइन् । उमेरसँगै बढेको मेरो चाहना र आवश्यकतालाई बाध्यताको डोरीले बाध्नुपर्दा मेरा ओठका हाँसोपनि बाधिन्थे । प्रायः म टोलाएर र केके सोचेर बस्ने गदर्थे घरमा कोही पाहुना आयो भने मलाई सामुन्ने पर्न संकोच लाग्दथ्यो । जोकोही पाहुना मेरो रूपको प्रशंसा गरिहाल्दथे र सधै मेरी काकीआमाको एउटै अभिब्यक्ति हुने गर्दथ्यो त्यो हो – राम्रा मान्छेका बेहोरा राम्रा हुदैनन् नि । वास्तवमा मेरो के बेहोरा राम्रो छैन भन्ने कुराको अनुसन्धान गर्दागर्दै म केही बोल्न नसक्ने हुन्थे । म आफूलाई अपमानित भएको महसुस गरी त्यहाँबाट हिँडीहाल्दथे ।

क्याम्पसको पढाइसँगै मभित्र नयाँ उमङ्ग, जोशहरू अनेकौँ हाँगा भएर हलहल बढ्न थाले । मेरो खुसी मेरी काकीआमाको मुटुमा खिलझै गाडिएको थियो । जब म पढ्नलाई खर्च माग्ने गर्दथे तब उनको गुम्सिएको पीडा अप्रत्यक्ष रूपमा ब्यक्त हुने गर्दथ्यो । तर म त्यसलाई सामान्य ठानी वेवास्ता गर्दथे । क्याम्पसमा एकपल्ट मलाई देखेपछि फर्केर नर्हेने प्राय कम हुन्थे । मेरो रूपको प्रशंसक धेरै थिए । मलाई भने मेरो रूपमा अझ निखार ल्याउन केही मेकअप गर्ने र फैशन फेर्ने चाहना बढ्न थालेको थियो । तर अभावको खाडल यति ठूलो थियो मेरो चाहनाले कहिल्यै पुरिन सक्दैनथ्यो । पढेर जागिर खाएर म अभावको खाडल पुर्ने मेरो ठूलो धोको थियो ।

दिवाकर नेपालीज्यु क्याम्पस पढ्न जाँदाजाँदै मेरो जीवनमा एउटा अविस्मरणीय घटना घट्यो । क्याम्पसमा एकदिन एउटा केटाले मेरो छेउमा आएर ‘म तिमीलाई माया गर्छु’ भन्यो । यति भनेर ऊ कतै हिडीहाल्यो । मैले उसको अनुहार पनि राम्रोसँग देख्न पाइन् । यो सुनेर म खङ्ग्रङ्ग भएँ । मलाई हजारौँ वोल्टको करेन्ट लागेजस्तो भयो । म डर र लाजले निलोकालो भएँ । यो घटना मैले कसैलाई सुनाइनँ । त्यसको केहीदिन पश्चात त्यो केटाले पुन मलाई एक्लै भएको मौका छोपेर त्यसै भन्यो। फेरी ऊ त्यहाँबाट हिँड्यो। यसपटक पनि मैले उसको अनुहार राम्रोसगँ हेर्ने पौका पाइनँ। मैले यसपालिचाहिँ मेरी मिल्ने साथीहरुलाई यो घट्नाबारे सुनाऍ। उनीहरुले भने – “ झापड हानिनौ ?”

मैले मनमनै सोचेँ अब फेरी भनेछ भने एक झापड दिनुपर्ला। त्यसको निकैदिनपछि उसले फेरी मौका छोपेर उही कुरा काननेर आएर भन्यो। अहिले म डराइनँ। बरु एक झापड दिनुपर्ला भनेर हात उचालेको मात्र के थिऍ, ऊ फुत्त हिँडीहाल्यो। मलाई अब रिस उठ्न थाल्यो। अब फेरी त्यो केटाले मलाई त्यसै भनेछ भनेर मैले अनुमान लगाएकी थिऍ। त्यसलाई मैले र मेरा साथीहरुले चिनिसकेका थियौँ। अब त्यसका लागि के गर्ने भनेर हामीले सल्लाह गरेका थियौ। अर्कोचोटि फेरी त्यस्तै त्यस्तै साथीहरु भएको ठाउँमा आएर उसले त्यही कुरा दोहोरायो। यसपालीचाहिँ मौका नगुमाउने सोचले तुरुन्त हात उठाएँ। मेरो मुटु ढुकढुक गह्यो। खुट्टा लगलग काम्न थाले। हात उचालेर हिर्काउन मात्र के आँटेकी थिऍ, मेरा हात लालकलुलुक भए। म बेहोश हुँला जस्ती भएँ। उसले फुर्तिसाथ मेरो हात उचालेर आफैँले झापड लगायो र भन्यो- “तिमीले यसरी हिर्काउन साहस गर्नेछौ भनेर नै म तिमीलाई जिस्कइरहन्थेँ। म सुधांशु हुँ। तिम्रो नाम केहो ?” यसो भनुञ्जेल उसले मेरो हात समाइरहेको थियो। मेरा साथीहरु धेरैअघिदेखि उसको व्यवहारबाट रुष्ट भएकाले सबै खनिए उसमाथि र भन्नथाले – “ए मिस्टर तपाईलाई उसको नाम किन चाहियो ? तपाई उसको को हो ? तपाईले धेरै अघिदेखि उसलाई तनाव दिरहनुभएको छ। हामी क्याम्पस प्रमुखकोमा कम्प्लेन गर्न जान्छौँ।“

म नर्भस भएर केही बोल्न नसक्ने भएकी थिऍ। सबैभन्दा धेरै मलाई काकीआमाको लागेको थियो। उनले कदम्कदाचित यो कुरा थाहा पाइन भने मेरो जीवनमा दश रेक्टरको भूकम्प आउन सक्दथ्यो। त्यस भूकम्पले क्याम्पसको पढाइ बन्द भएर मेरो जीवन तहसनहस हुन सक्थ्यो। म घोसेमुन्टो लगाएर एकोहोरो जमिन छेडुलाझैँ हेरिरहेको थिऍ। मलाई रुँ-रुँ कतै भागुँ-भागुँझै लागेको थियो। अझ यो जमिनलाई छेँडेर भित्रै भासिउँ वा उडेर आकाशमा विलीन हुँ झैँ लागेको थियो। सबै कराएको सुनेर मलाई होश आएझैँ लाग्यो। साथीहरुलाई उसलाई केही नगर्न अनुरोध गरेँ। त्यतिञ्जेल धेरै साथीहरु जम्मा भइसकेका थिऍ।

“के भयो. के भयो ?” – भीडमा उत्सुकता उम्रिन थाले।

“ए लैलाको मजनु रहेछ। यार दिवाना भएको रहेछ। झन्डै कुटाइ खाएन विचराले।“

ममा केही सोच्ने शक्ति आएको थिएन। यत्तिका मानिसले के भन्ठाने होलान् मलाई। आखिर केटाहरुले जति नै गल्ती गरेपनि उनीहरुको कालो चरित्रमा कालो दाग कसैले देख्दैनन्। दोष देखिने स्त्रीमा मात्र हो हरदम सेतो कपडामा सेतो चरित्रलाई बेरेर हिँड्नु पर्दछ। मनमा अनेकौँ विचार आत्रोशका लहरहरु उठ्दै बस्दै गर्न थाले। मैले कक्षा लिन सकिनँ। त्यसपछि साइकल लिएर घर आएँ।

त्यसदिनको घटना बिर्सन म निकै दिन क्याम्पस गइँन। त्यसपछि हाम्रो घरमा भागवत महापुराण लगाइने भएको थियो। घरमा पुराण भएकोले म क्याम्पस जान नै सकिनँ। बिहान देखि बेलुकासम्म कामको चटारो रहन्थ्यो। घरको आँगनमा पुराणको मण्डप बनाइएको थियो। पुराणवाचक पण्डित माइकबाट कथा भन्थे। आउने जानेको घुइँचो थियो। म भने काकीआमाका निर्देशनमा खटाइएका कामलाई निमिट्यान पार्ने धुनमा व्यस्त रहन्थे। एकदिन काम गर्दागर्दै कुनै एउटा केटाले मेरो हातमा पत्र ल्याएर दियो। मैले पत्र खोलेर पढेँ।

प्रिय मृगनयनी

असिम प्यार,

तिमी त्यसदिनको घट्नापश्चात क्याम्पसमा उपस्थित भइनौ। तिम्रो अनुपस्थिति मलाई शुन्य लाग्दथ्यो। मेरो कारणले तिमीलाई ठूलो चोट परेको महसुस गरेँ। क्याम्पसमा तिम्रो त्यो चन्द्रमाजस्तो मुहार हेर्न नपाउँदा मेरो जीवनमा ग्रहण लागेझैँ भयो। तिम्रो सूर्ताले कयौं रात म अनिँदो भएँ। अहिले तिम्रो बारेमा सबै थाहा पाएको छु। तिमीले यसरी लाचार भएर बस्न हुँदैन। आवाज उठाऊ अन्यायका विरुद्ध। अन्याय गर्ने भन्दा अन्याय सहनु पाप हो। म तिमीलाई हृदयदेखि नै माया गर्छु। तिमीले पुराणमा आएको थिऍ। तिमी काममा व्यस्तहुनाले देख्ऩ सकिनौ। तिम्रो हातले दिएको पञ्चामृत खाएर मेरो आत्मा प्रेमको असीम स्वादले तृप्त भयो। त्यसतै पुराणवाचकको कृष्ण र राधाको प्रेमको कल्पनाले मात्रपनि मैले नयाँ जीवन पाएको छु। म अलौकिक आनन्दमा डुबिरहेँ। तर तिमीले पटक्कै थाहा पाएनौ । तिम्रो अबोधता र अनविज्ञताबाट म प्रफुल्लित भएर अझ बढी स्वर्गीय अनुभूतिको रसास्वादन गरिरहेको थिएँ ।

पत्र पढिनस्कदा नै म नर्भसजस्तो भएँ । पत्र कहाँ लुकाउँ ? के गरुँ भयो ? कसैले देखेकी भनी चारैतिर हेरेँ । सबै आ-आफ्ना काममा व्यस्त थिए । ऊ अहिले पनि वाचानालयमा छ कि भनी चौर दृटि दौडाएँ । ऊ पर बसेर मलाई नै खोजीरहेको रहेछ । ऊ मुसुमुसु हासिरहेको थियो । मलाई यस्तो लाग्यो कि मुस्कानदारा ऊ प्रेमको निमन्त्रणा दिइरहेछ । म लाज र डरले पानीपानी भएँ । त्यहाँबाट बगेर कुनबेला कोठामा आइपुगे थाहा पाउन सकिन । बाहिर निस्कन डर लागेजस्तो भयो । तर कामलाई शृङ्खलावद गर्न बाहिर आएँ । अहिले ऊ हिडीसकेछ । मलाई ढुक्क लाग्यो । उसको पत्रको जवाफ कसरी दिऊ . अरूले थाहा पाएँ भने....। मेरो मन अतासिएर मुटु सकेट वमले प्रहार गरेजस्तो भयो । पत्र दुई-तीन पटक पढेँ ।

निन्द्रा पटक्कै लागेन । के मेरो उजाड मरुभूमि बनेको जीवनमा खुसीका फूलहरू फुल्न सम्भव छ , मात्र यो धोका हो कि, वा क्षणिक आवेग हो कि .म कसरी उसलाई विश्वास गरुँ .। नगरे पनि मेरो मनमा उसको पत्र र व्यवहारले आस्था जमाइसकेको थियो । मेरो प्रेमलाई मुसुमुसु हास्दै स्वागत गरेको मुहार म कसरी भुल्न सक्छु र ?”

रातभर उसको अनुहार आँखाअगाडि नाचिरह्य़ो । जुनको मधुर प्रकाश झ्यालबाट छिरेर ओछ्यानमाथि फैलिएको थियो जूनको किरणसँगै मेरो मन रोमाञ्चित भएर ओछ्यानमा लडीबडी गरिरह्य़ो । के उजाडभूमि बनेर उष्णिय बनेको मेरो जीवनमा जूनको किरणलेझै उसको प्रेमले शीतलता प्रदान गर्न सक्छ । भोलि ऊ आउनेछ । म के जवाफ दिऊँ . मैले जूनसँग आन्तरिक अन्तर्लाप गरेँ । मनभित्र केके उकुसमुकुस भएर आयो । म कहिलेकाहीँ कविता पनि कोर्दथेँ । उठेर कलम र कापी समाएँ । जूनको प्रकाशमा सकीनसकी एउटा कविता कोरेँ । किनभने बिहान उज्यालोमा यसरी एकान्तित समय पाउन गाह्रो पर्न सक्थ्यो । कविता कोरेर लुकाएपछि निन्द्रा लागेजस्तो भयो । म निदाएछु ।

बिहान झिसमिसमा उठेर कौसीमा गई राती कोरको कवितालाई स्पष्ट र राम्रा अक्षरमा लेख्न थालेँ । यति लेखिसकेपछि हतारहतार कविता लुकाई आफ्नो काममा व्यस्त भएँ । मेरो मन भने सुधासुको आगमनको प्रतिक्षामा थियो । सेकेण्ड, मिनेट, घण्टा गर्दै कथावाचन गर्ने बेला भयो । धेरै मानिसहरू आउन थाले । म भने आज पानी, सर्वत बाँड्ने काममा आफैँ खटिएँ । किनभने यसमा सुधासुसँग भेट्न र गफ गर्ने मौका पाउन सकिन्थ्यो । नभन्दै कसैलाई सर्वत दिन मात्र के आँटेको थिएँ , कसैले मेरो हातसहित गिलास समात्यो । मैले पुलुक्क हेरेँ । सुधासु रहेछ । मैले लाजले आँखा जुधाउन सकिन । उसले सुस्तरी भन्यो – “हिजोको पत्रको पढ्यौ ?” मैले निहुरेर जवाफ दिएं – “पढेँ ।“

“जवाफ दिन्नौ ?” फेरि उसले भन्यो । म अक्कनमक्क परेँ । फेरि कसैले सर्वत माग्यो । म उतैतिर गएँ । ऊ मलाई आँखा नझिम्काई हेरिरहेछ । मैले चोर आँखाले थाहा पाएँ । म सर्वत सकिएर भान्छाकोठातिर गएँ । ऊ पनि भित्र आयो । उसले भन्यो – “पानी खान पाइन्छ ?”

कोठामा अपरिचित ब्यक्ति आएको देखेर जिस्काउने मूडले भन्यो- “पानी खाने होइन बाबु पिउने हो ।“

ऊ हाँस्यो मात्र । मैले “पाइन्छ” भने । मैले पानी दिएँ । उसले कानमा सुस्तरी भन्यो- “जवाफ पनि पाइन्छ ।“ मैले “त्यो पनि पाइन्छ ।“

यति भनेर म लजाउदै आफ्नो कोठामा गएँ । बाहिर आएर सबैको आँखा छलेर हिजो लेखेको कविता दिएँ । ऊ शौचालयतिर गयो , सायद पत्र पढ्नलाई होला । मेरो काममा उसको उपस्थितिले बाधा दिइरहेको थियो । म भनेजस्तो गरी काम गर्न सकिरहेको थिइन ।

केही समयपछि भीडको निकै पर ऊ उभिएको मैले देखेँ । सायद उसले बुझ्यो होला म त्यति चाडै उसको कुरामा विश्वास गर्दिन भनेर ।

त्यसपछि ऊ कुन बेला घर गयो मैले थाहा पाउन सकिन । ऊ बसेको स्थान रित्तो पाएपछि मलाई आफूभित्र नै कस्तोकस्तो रित्तो भएझै लाग्यो । पुराणको त्यत्रो चहलपहलमा पनि शून्यताले अधिक्रमण ग्रयो मलाई । मैले गल्ती गरे आफैलाई डर लाग्यो । मैले किन उसको कुरा तुरुन्त विश्वास गर्न सकिनँ, आफैलाई सोध्न मन लाग्यो । तर आफैभित्र निरुत्तर थिएँ । हाम्रो समयमा अहिलेको जस्तो मोबाइल. नेट केही पनि थिएन । भेटबाट कि पत्रबाट मनका भावनाहरू साटासाट गर्नु पर्दथ्यो । त्यो पनि कैयौँ शकालु आँखा छलेर । भोलि ऊ पक्कै आउनेछ । उसले मलाई साच्चै माया गर्छ भने उसले नोटकापी लिएर पक्कै आउनेछ । भोलिको प्रतिक्षाले मेरो मनको बेचैनलाई केही शान्त पायो ।

नभन्दै ऊ भोलि साँच्चै आयो । म फलफूल काटेर बाँडने काममा खटिएकी थिएँ । ऊ सिधै म भए ठाउँमा आयो र मलाई नोट दिँदै भन्यो – “तिमीलाई यो नोट ल्याइदिएको छु पढ । राम्रो नम्बर ल्याएर पास गर्न सक्छौ ।“

उसलाई देखेपछि किन हो मेरो विश्वासमा हजारौ फूल ढकमक्क भएर फुल्न थाले । म नोट कापी कोठामा राखेर पुनः फर्किए ।

“म पनि काम सघाउन सक्छु ?” उसले भन्यो ।

“हुन्छ “ मैले भने .

पुराणमा नयाँनयाँ मानिसहरूले काम सघाउने हुनाले खासै फरक पर्देनथ्यो । हामी दुवैजना प्रसाद मिलाउन थाल्यौ । औपचारिक गफ गर्दै कसरी हो म ऊसँग खुलिसकेकी थिएँ । काम गर्दागर्दै मेरो मातहात उसको हातमा ठोकिन्थ्यो । यसररी ठोक्किदा शरिरभरी एककिसिमको रोमाञ्यकता पैदा हुन्थयो । म लाजले धकाउँथे । ऊ भने यस्तै मौकाको खोजीमा हुन्थयो । अहिले वार्तालापको समय अनुकुल थियो । उसले विस्तारै मेरो कानमा भन्यो – “हामी अनौपचारिक गफ गरौँ न हुन्न ?”

अनौपचारिक भनेको मलाई थाहा थिएन । “के हो अनौपचारिक गफ भनेको ?” मेले सोधेँ । उसले हाँस्दै भन्यो – “अस्तिको पत्रको जवाफ भनेको ।“

“त्यो जवाफ त हिजोको पत्रमा छँदै छ नि “

“त्यो जवाफ होइन त्यो धारणा मात्र हो हामी एक भएर बाँचौँ हुन्न ?”

“मलाई सोच्ने समय चाहिन्छ । “

“ठिकै छ भोलिसम्म म पर्खनसक्छु ।“

यति अनौपचारिक गफ गरिसक्दा हाम्रो वार्तालापमा अवरोध आयो । हामी काममा व्यस्त भयौँ । साँझ पर्न लाग्यो उसले जाने स्वीकृति माग्यो ।

“भोलि नआउने ?”

“के गरौँ ?”उसले भन्यो ।

“मलाई किन सोधेको ?”

“जवाफ एउटै हुनुपयो नि त ।“

“जवाफ एउटै हुन्छ भन्ने थाहा छ ।“

“थाहा छ “ उसले भन्यो । मलाई किन हो खित्का छोडेर हाँस्न मन लाग्यो । गुलाफको फूल हाँसेझै । तर परिस्थितिको प्रतिकुलताले हाँसो थामेँ । ऊ पनि निकै जोडले हाँस्न चाहन्थ्यो क्यार मेरो खुसीमा सम्मिलित हुन । म हाँस्दै भित्र पसेँ,ऊ भने बाटो लागेछ ।

यसरी ऊ सात दिनसम्म आउने र हामीबीच यस्तै सवाद हुने क्रम बढी रह्यो । अरूले थाहा नपाउन भनेर हामी दुवै सर्तक थियौँ . हामी चोर सवाद प्रयोग गर्दथ्यौँ । ऊ धेरै चलाख थियो । कुन बेला कुन सवाद बोल्नुपर्छ र कसरी मन जित्न सकिन्छ भन्ने कुरामा ठूलो उपाधि प्राप्त गरेझै लाग्दथ्यो । नभन्दै सातौँ दिनसम्ममा उसले मेरो मन जितिसकेको थियो । हामी एउटै आत्माका दुईवटा शरीर भईसकेका थियौँ । नोटकापीसँगै हामी पत्र र पत्रभित्र सके कविता लेखेर मनको भावना व्यक्त गर्ने गर्दथ्यौँ हामी हरदम अनौपचारिक गफ गर्ने गर्दथ्यौँ । हामी हरदम अनौपचारिक गफ गर्ने ठाऊ र मौकाको खोजीमा हुन्थ्यौँ । जहाँ हामीलाई विचार र भावना साटालाट गर्न कुनै अवरोध नहोस् ।

सप्ताहको समाप्तपछि म नियमित रूपमा क्याम्पस जान थालेँ । क्याम्पस हामी साइकलमा सँगै जान्थ्यौँ । एकदिन ऊ क्याम्पस आएन भने मलाई छटपटी हुन्थ्यो । म एकदिन गइनँ भने ऊ छटपटाऊथ्यो । त्यसैले हामी क्याम्पस नजाने भए अघिल्लो दिन ने जानकारी गराऊथ्यौँ ।

एकपल्ट सिनेमाहलमा लभस्टोरी भन्ने हिन्दी फिस्म लागेको थियो । त्यो फिल्म टिनएजर्स माझ निकै हिट भएको थियो । सुधाशुले त्यो फिल्म हेरिसकेको रहेछ । उसले सँगै हेर्न जान सल्लाह गयौँ । मैले पनि उसले भनेको माने । हामी कसैले थाहा नपाउने गरी त्यो फिल्म हेर्न गयौँ ।

फिल्म हेउञ्जेल उसले मेरो हात समाइरह्यो । मैले पनि उसको हात समाइरहे । हामी प्रेमको अलौकिक आनन्दमा डुबेका थियौँ । हामी नायकनायिकासँगै रुन्थ्यौँ, नायकनायकासँगै हाँस्थ्यौँ, नायकनायिकाको बिछोड हुँदा जोडले हात समाएर कहिल्यै एकअर्काबाट नछुट्टिने प्रतिबद्धता अव्यत्त रूपमा व्यत्त गर्दथ्यौँ ।

अनि एकअर्का टाँसिन खोज्दथ्यौँ । त्यही बेला पछाडि कोही चिच्यायो ।

“ओ भाइसाहब, जुम्रा सर्लान अलिक अलग भएर बस्नोस् ।“

“कुन फिल्म हेर्ने होला पर्दाको कि अगाडिको ।“ हामी डर र लाजले पानी-पानी हुन्थ्यौँ । अनि अनुशासित हुने असफल प्रयास गरिरहन्थ्यौँ । फिल्म हेरिसकेपछि हामी एउटा रेस्टुरेन्टमा पस्यौँ । रेस्टुरेन्ट केविनवाला थियो । उसले मःम र कोल्ड ड्रिङ्स मगायो । उसले मलाई जाडले च्यापेर अँगालो मार्यो । मैले नमान्दा नमान्दै पनि उसले म्वाई खान खोज्यो । त्यहीबेला वेटरले कोल्ड ड्रिङ्स लिएर आयो । हामी अलग-अलग भयौँ ।

“मृगना (छोटकरीमा ऊ यही भन्थ्यो ) हामी अब अलग भएर बाँच्न सक्छौँ ?”

“आज किन यस्तो कुरा गर्नु भएको ?”

“मैले आज केही पैसा सिएर आएको छु । हामी कलकत्ता भागेर जाऔँ । कलकत्तामा मेरो आफ्नो मान्छेको घर छ । नत्र हाम्रो मिलन असम्भव छ मृगना । तिमी बाहुनकी छोरी म अग्रवालको छोरा । हाम्रो विवाहलाई हाम्रा बाबुआमाले मान्यता दिने छैनन् ।“

उसले यसो भन्दा म झसङ्ग भएँ । हो त , ऊ अग्रवालको छोरा । धनी बाबुको छोरा मसँग कसरी मागी विहे हुन्छ । प्रेम अम्धो हुन्छ भनेको यही रहेछ । मैले अहिलेसम्म उसको जातको विषयमा सोचेको नै रहेनछु । प्रेमका मीठामीठा सपना, कहिल्यै नटुट्ने मायाको बन्धन र जीवनमा कहिल्यै नपाएको स्नेहको भोकले मलाई यी सब व्यवहारिक कुरामा घ्यान गएको नै रहेनछ । हामीले भागेर विहे गर्नुको विकल्प थिएन । तर म भागेर विहे गर्न चाहदिनथेँ । किनभने म मेरो कान्छोबुवा र आमाको विश्वासमा ठेस पुयाउन चाहँदिनथेँ ।

उसको यस्तो निर्णयले मैले तुरुन्त जवाफ दिन सकिनँ। साच्चैँ म पनि ऊ बिना बाँच्ननसक्ने भइसकेकी थिएँ। उसले आफ्नो गोजीबाट पाँच सय र हजारका नेपाली र भारती नोटहरु देखायो। मैले उसँग भागेर जान नसक्ने स्थिति देखेपछि उसले भन्यो – “ठीकै छ मृगना अहिले तिमी अन्योलमा छौ। तिमी राम्ररी सोच। म तिमीलाई पर्सि फोन गर्छु र कोडभाषामा क्याम्पस जान्छौ. भनेर सोध्नेछु। अनि भागेर हामी कलकत्ता जानेछौ। मृगना तिम्रो र हाम्रो प्रेम मिलनलाई हामीले यो साहसिक कदम नचाली हुँदैन। तिमीले फिल्ममा पनि हेरिसक्यौ होला। केटा र केटीको भागेर मात्र मिलन भएको। मेरो अन्यौलग्रस्त अवस्था सङ्ल्याउन उसले धेरै मिहेनत गर्यो। ऊ मेरा लागि जुनसुकै खतरा पनि उठाउन सक्थ्यो। मैले उसको सल्लाह स्वीकार गरे अनि पर्सिको लागि तयार हुने निर्णय सुनाऍ। त्यसपछि हामीले गहिरो साटासाट गरेर छुट्टियौँ।

दिवाकर नेपालीज्यू, यो हाम्रो प्रेमप्रसङ्गको अन्तिम दृश्य रहेछ भन्ने कुरा मैले घरमा आएर थाहा पाएं। मेरी काकीआमा कालीमाइको रुप लिएर बसेकी रहिछिन। म सुधांशु सँग फिल्म हेर्न गएको कुनै सुलसुलेले सुनाइदिएछ। त्यसपछि मेरो दराज र पुस्तक सबैमा गहिरो खोजतलासी भएछ। अनि अरु के चाहियो. मेरो चरित्रमाथि अनेकौँ लाञ्छानाका अस्त्रहरु प्रहार हुन थाले। धेरैचोटि पिट्न छोपिन् काकीआमाले तर मेरा काकाले बढेका छोरीलाई पिट्नु हुदैन भने र पिट्न दिएनन्। मैले ठूलो अपराध गरेको महसुस गराउन घरका सबै लागि परे। मेरा कान्छा बुवाले धेरै सम्झाउनुभयो। जुन कुरा मैले कथाको शुरुमा उल्लेख गरिसकेकीछु।

दिवाकर नेपालीज्यू, संसारमा असम्भव भन्ने कुरा केही रहेनछ। सबैभन्दा ठूलो कुरा यो तौलन नसकिने, वर्णन गर्न नसकिने र बाँध्न नसकिने मन नै रहेछ। मैले मनलाई तौलिऍ – तुलनात्मक रुपले र व्यवहारिक रुपले। नथामिने मनलाई बाँधेर नियन्त्रित बनाऍ। अब सुधांशुको प्रेम मेरो जीवनमा अतीत बन्न गयो। मेरी काकीआमाले आफ्नै काकाको छोरासँग बिहे गरिदिन सल्लाह गरेकी रहेछिन। त्यसैले जुनसुकै हालतमा पनि मेरो विवाह गरिदिन कसम खाएकी रहेछिन्। नभन्दै मेरो विहे भयो म मेरो विगतको कथा बिर्सेर वर्तमानमा रमाउन थाँले। मेरी काकीआमा खराब भएपनि मेरा श्रीमान साह्रै असल थिए। उनले मलाई यति धेरै माया, स्नेह दिएकी मैले सुधांशुको सम्झना गर्न समेत समय पाउन सकिंन।

कथाकार दिवाकर नेपालीज्यू, मैले सुधांशुलाई धोका दिएको नठान्नुहोला। प्रेम शाश्वत हो। प्रेममा मिलन हुनैपर्छ भन्ने म मान्दिनँ। मिलनमा प्रेमको अस्तित्व समाप्त हुनुभन्दा विछोडमा अमर भएको नै मलाई ठीक लाग्छ। शायद सुधांशुले पनि यही सोच्यो होला। यो त मेरो विगतको कथा थियो। कथाकर दिवाकर नेपालीज्यू, वर्तमानको पनि कथा छ। म कुनै समयमा लिपिवध्द गरौँला।

June 23, 2009

मैले नलाएको माया उसलाई

मैले नलाएको माया उसलाई
मेरो मुटुभरि र मस्तिष्कभरि मेरा भावानासँग
लुकामारी खेल्दै कहिले साउनेझरी बनेर
कहिले शरदको प्रीतको थोपा बनेर
बर्सिरहन्छ, बर्सिरहन्छ ।

मैले नछोएको माया उसलाई र्
कर्कलोको पानी बनेर मेरो जीवनको
उकाली ओरालीमा छायाँ बनेर
कहिले चौतारीमा, कहिले द्यौरालीमा
पछ्याइरहन्छ , पछ्याइरहन्छ ।

मैले नदेखेको माया उसलाई
क्षितिजपारिको मधुरो दृश्य बनेर मेरो आकृतिलाई
कहिले उषाको किरणमा कहिले गोधूलि साँझमा
स्नेहले अनावृत गरेर मेरो हृदयभरि
नहराउने एउटा प्रेमको सालिक
उभ्याइरहन्छ उभ्याइरहन्छ ।

मैले नसुनेको माया उसलाई
नबुझिने चराको भाषा बनेर
सल्लाको सुसेलीसँगै मीठो संगीतको धून बनेर
मेरो कानभरि पवित्र आत्माको सा-रे-ग-म
प्रत्येक पल, प्रत्येक क्षण
गुञ्जाइरहन्छ , गुञ्जाइरहन्छ ।


मैले नलेखेको माया उसलाई
कहिले कथा बनेर कहिले कविता बनेर
बाँच्नुको र्सार्थकतालाई जीवन्त पारेर
मेरो जीवनको गाथालाई
बिम्ब र प्रतिकको परिभाषामा रुपान्तरित
गरिरहन्छ , गरिरहन्छ ।

मैले नलाएको माया उसलाई
कहिले शीत बनेर कहिले गीत बनेर
कहिले काया बनेर कहिले छायाँ बनेर
कहिले संगीत बनेर कहिले सुभाष छरेर
हरपल मेरो जीवनको अमूल्य क्षणभरि
एउटा जिउँदो इतिहासको चित्र
कोरिरहन्छ कोरिरहन्छ ।

'साहित्य समाजको प्रतिबिम्ब हो'

(जनमत साहित्यिक पत्रिका अङ्क - १३६ मा प्रकाशित अर्न्तवार्ता)
तपाईको साहित्यलेखनको थालनी कसरी भयो ?
- म साहित्यलेखन क्षेत्रमा आउन केही ढिला भएको हो । जब जीवनलाई नजिकबाट चिनेर धेरै कुरा बुझ्दै गए अनि साहित्यमा आकषिर्त हुन थालेँ । समाजमा भएका रुढीगत अन्धविश्वास, विसंगति र विकृतिले मलाई सत्यको खोजीमा डोर्‍यायो । यस्तै सहाराको खोजीमा साहित्यतिर आकृष्ट भएँ । जहाँ म आफू पोखिन पाउँछु र आत्मसन्तुष्टि मिल्छ मलाई ।
साहित्य-सिर्जना गर्ने भावना र प्रेरणा कसरी कोबाट पाउनुभयो ?
- साहित्य-सिर्जना गर्ने भावना विशेषरूपले यहीबाट पाए भन्ने छैन । म सानैदेखि अलिक बेग्लै स्वभावकी थिएँ । घरमा छोरा र छोरीप्रति गरिने भेदभाव र महिलाको अवस्था देखेर म विरक्त हुन्थे । म सम्पन्न परिवारमा जन्मे पनि हाम्रो घरमा शैक्षिक वातावरण थिएन । बुबाका गाडीहरू थिए र ठेक्कापट्टा गर्नुहुन्थ्यो । पैसा प्रशस्त कमाउनु भएको थियो । उहाँलाई शिक्षामा रुची थिएन । हाम्रो ठूलो परिवार थियो । हामी दुई आमाका दस जना सन्तान एउटै परिवारमा हुर्केका थियौँ । मेरी आमा कान्छी हुनुहुन्थ्यो । म सानो छदा काकाकाकी सबै एकै ठाउँमा थियौँ । त्यससमयमा बालबालिका र महिलाको अवस्था अत्यन्तै दयनीय थियो । बालअधिकार र बालमनोविज्ञान कुन चरोको नाम हो भन्ने थियो । म यी कुराले भित्रभित्रै आन्दोलित हुन्थेँ । मेरी आमा केही पढ्नुभएको हुनाले छोरीमान्छेले पढ्नपर्छ । आफ्नो खुट्टामा उभिनुपर्छ भनिरहनुहुन्थ्यो । त्यसैले म भेटेजति पुस्तक पढीरहन्थेँ । तर उचित मार्गदर्शन र प्रेरणा पाउन सकिनँ । मन कुण्ठित हुन्थ्यो । त्यसैपनि छोरीमान्छे पढ्ने वातावरण थिएन । म सामान बेरिएका पत्रिका पढ्ने गर्दथे । पढ्ने पुस्तकको अभाव खटकीरहन्थ्यो । बिहे भएर गएपछि पनि म निरन्तर पढिरहन्थेँ । बिहेपश्चात मैले आइए र बिए प्राइवेट पास गरेकी थिएँ । एसओएसमा जागिर खान थालेपछि पढ्ने वातावरण अझ बढ्यो र साहित्यिक वातावरण पनि । म केही लेख्दै फ्याक्दै गर्थे । पछि मेरो जीवनमा यस्तो मोड आयो म अस्तित्वबोधको पीडाले मर्माहत भएँ । अफिसमा, घरमा, समाजमा नारीको अवस्था र उसले भोग्नुपरेको नियतिले विक्षिप्त भएँ । त्यसपछि अस्तित्वको खोजी गर्दै साहित्यको सहारा लिन पुगेँ । सहारालिने क्रममा धेरै समयअघि लेखेको 'सानी' बालमनोवैज्ञानिक उपन्यास प्रकाशित गरेँ । जसले साझा बालसाहित्य पुरस्कार प्राप्त गर्‍यो । मेरो पहिलो पुस्तकले राष्ट्रिय पुरस्कार प्राप्त गरेपछि म लेखनमा तन्मयका साथ लागी परेँ । त्यसपछि सानीको भाग दुई 'सानीको साहस' लेखेँ त्यसले पनि अन्तरार्ष्टिय नेपाली साहित्य समाजको सर्वोत्कृष्ट नारी हस्ताक्षर पुरस्कार प्राप्त गर्‍यो । ममा चुनौति र दायित्व थपिँदै गयो । राष्ट्रियस्तरका पत्रिकामा पनि मेरा कथा र लेखहरू छापिन थालेका थिएँ । त्यसपछि एसओएसको राम्रो जागिर छोडेर सम्पूर्ण रूपले साहित्यमा समर्पित भएँ ।

साहित्य सेवामा निरन्तर लागिपर्नु भएकी तपाई यसबाट कतिको सन्तुष्ट हुनुहुन्छ ?
- हुन त म साहित्यको अध्ययन धेरै अघिदेखि गर्थे तर वि. स. २०६० देखि पुस्तक प्रकाशन गर्ने रचनाहरू छापिने गरेको हुनाले मलाई भर्खर साहित्यमा लागेको ठान्नेहरू पनि हुनुहुन्छ । तर यसरी भर्खर लागेको भए पाठकको मनलाई छुने साहित्यसिर्जना गरेर पुरस्कार र सम्मानहरू प्राप्त गर्न सक्ने थिइनँ हुँला यसको लागि मैले नेपथ्यमा बसेर साहित्यको धेरै साधना गरेकी छु । तर झट्ट हेर्दा भर्खर लागेकी हो भन्ने भ्रमचाहिँ हुन्छ नै । म मैले गरेको साहित्यसेवाबाट पटक्कै सन्तुष्ट छैन । मलाई लाग्छ मैले अझै धेरै लेख्नुछ । समयले राष्ट्रले मसँग धेरै आशा गरेको छ । मेरो साहित्यलेखनको अभीष्ट भनेको नै बच्चादेखि वृद्धासम्मको ढुकढुकीमा बास बस्नु हो । त्यसैले त्यो अहिले पूरा भएको छैन । र्सवप्रथम बालसाहित्यमा राम्राभन्दा राम्रा पुस्तक लेखू भन्ने लागेको छ । जुन अभाव पनि छ । म थोरै लेखू राम्रो लेखू भन्ने मान्यता राख्छु । फेरि दुई प्रकाशित पुस्तकले लगातार राम्रो पुरस्कार पाएको हुनाले आफूभित्र केही छ भन्ने पनि ठानेकी छु । तर नेपाली बालसाहित्यले गर्व गर्ने पुस्तक 'सानी' र 'सानीको साहस' जति चर्चित हुनुपथ्र्यो त्यति हुन सकेन । त्यसमा चाहिँ दुख लागेको छ । यति धेरै साधना, लगानी गरेर निकालेको पुस्तकलाई भनेजस्तो गरी बालबालिकाको हातमा पुर्‍याउन सकिनँ । यो कुरा धेरै ठाउँमा उठाए तर सुनिएन । दुवै पुस्तकले गरिमामय पुरस्कार प्राप्त गरेर धेरैजनाले मन पराउँदा पनि सञ्चार माध्यमबाट सहयोग नहुँदा उपेक्षितजस्तो भयो । यसले दुखी बनाएको छ । अब सानीको धारावाहिकको भाग ३ लेख्ने ठूलो चुनौति छ । अघिका पुस्तकभन्दा नराम्रो लेख्नु भएन । सानीलाई अङ्गे्रजीमा अनुवाद गरी विश्व बालसाहित्यमा पुर्‍याउने प्रयास गर्दै छु । तर प्रकाशनका अप्ठ्यारापक्षले गारो बनाएको छ । प्रौढ साहित्यमा एउटा राम्रो कथासङ्ग्रह तयारी अवस्थामा छ । चाडै नै प्रकाशित गर्ने जमर्को गर्दै छु ।

नेपाली साहित्यमा महिला लेखिकाको भूमिका र अग्रसारिता सम्बन्धमा तपाइँ कस्तो धारणा राख्नुहुन्छ ?
- नेपालीसाहित्यमा महिलाको भूमिका अत्यन्तै न्युन अवास्थामा छ । हुन त पुरुषलाई पनि सहज नभएको ठाउँमा नारीलाई नहुनु स्वभाविकै हो । यो क्षेत्रमा नारीलाई धेरै गारो छ । समाजमा दोस्रो दर्जाको नागरिक भएर बाँच्नुपर्ने महिलाले साहित्यमा थोरै्र लेख्नुलाई पनि महत्वपूर्ण मान्नुपर्छ। तर यसो भनेर स्तरीयतामा नजानू भनेको चाहिँ होइन । पुरुषको प्रतिस्पर्धामा नगई आफ्रनो परिचय बन्न सक्दैन । त्यसको लागि महिलाले ठूलो लगानी, त्याग, साधना गर्नुपर्छ । जुनकुरा गर्न धेरै कम महिलालाई मात्र सौभाग्य प्राप्त हुन्छ । यी कुरा प्राप्त गरेर मात्र पनि हुँदैन स्वयम्मा प्रतिभा पनि हुनुपर्छ । यी सबैकुरा भाग्यबश कुनै नारीले पाइ भने मात्र ऊ पुरुषको प्रतिस्पर्धामा आउन सक्छे । नत्र उसमा प्रतिभा भए पनि त्यो त्यसै ओइलाएर जान्छ र कतिपय प्रतिभा गइरहेका छन् । यही पर्रि्रच्छेमा नारीलाई साहित्यमा अग्रसर गराउन हामीले इटहरीमा उत्खनन् नारी साहित्य प्रतिष्ठान स्थापना गरेका छौँ । अहिले बिस्तारै बामेसर्दै आएको नारी साहित्यलेखन केही फस्टाएको महसुस गर्न सकिन्छ । तर अझै पनि नारीलाई साहित्यलेखनका लागि उपर्युक्त वातावरण प्राप्त भइसकेको छैन । सरकारी र गैर सरकारी क्षेत्रबाट नारी साहित्यलेखनलाई प्रशस्त हौसला, प्रेरणा र सुबिधा प्राप्त हुनुपर्छ ।

साहित्यकारहरू आ-आफ्नो विचार वा दृष्टिकोणलाई कलात्मक तरिकाले उद्घाटन गर्ने माध्यम साहित्यलाई बनाउँछन् । वास्तवमा साहित्यमा मुख्य कुरो सिद्धान्त र दृष्टिकोण हुन्छ र त्यसलाई मार्मिक रुपमा जनसमक्ष पुर्‍याउन र उनीहरूलाई हृदयङ्गम गराउन कलात्मक सौर्न्दयसाथ प्रस्तुत गरिन्छ, यो भनाइप्रति तपाईको के धारणा छ ?
- साहित्य समाजको प्रतिबिम्ब हो । साहित्यमा सिद्धान्त, धार र विचार हुनु स्वभाविकै हो । तर सबै साहित्यकारले प्रस्तुत गरेका छैनन् । पाश्चात्य साहित्य विभिन्न धार र सिद्धान्तमा फैलिँदै यहाँसम्म आएको छ । यसको प्रभाव नेपाली साहित्यमा पनि परेको छ । मेरो विचारमा साहित्यको कुनै सिद्धान्त र विचारमा खुम्चेर लेखिनु हुँदैन । स्वतन्त्ररूपले समाजका हरेक पाटोलाई कलात्मकरुपले प्रस्तुत गरिनुपर्छ । साहित्यमा समाजको ढुकढुकी बोलेको हुनुपर्छ अनि मात्र त्यो साहित्य उत्कृष्ट हुनपुग्दछ । साहित्यमा राष्ट्रियता र मानवतालाई पहिलो प्राथमिकता दिएर समाजको यथार्थ चित्रणलाई कलात्मकताले सजाएर प्रस्तुत गरिनुपर्छ ।

हाल विभिन्न साहित्यिक प्रतिष्ठानका गतिविधि र साहित्यिक धारा को सम्बन्धमा तपाई कस्तो धारणा राख्नुहुन्छ ?
- हाल धेरै साहित्यिक सङ्घसस्था र प्रतिष्ठान स्थापना भएका छन् । वास्तवमा यो खुसीको कुरो हो किनभने यस्ता सङघसस्थाले साहित्यमा ठूलो टेवा दिन सक्छन् र कतिपय नाम चलेका सङ्घसस्थाले दिइ पनि राखेका छन् । विशाल देशको साहित्यिक क्षेत्रको मूल्याङ्कन साझा प्रकाशन र प्रज्ञा प्रतिष्ठानले मात्र थाम्न नसक्ने अवस्था छ । यस्तो अवस्थामा नीजिक्षेत्रबाट खोलिएको साहित्यिक सङ्घसस्था र प्रतिष्ठानबाट मदत मिले साहित्यलाई ठूलो टेवा प्राप्त हुन्छ । तर कतिपय सङ्घसस्था राजनैतिक आस्था र गुटबन्दीले ग्रस्त छन् । नातावाद , कृपावाद र आर्शीवादको आधारमा पुरस्कार दिने र पुस्तक छपाउने जस्ता क्रियाकलापले विकृति पैदा भइरहेको छ । यस्ता सङ्घसस्था आलोचनाबाट मुक्त छैनन् ।
तपाईलाई मनपर्ने स्वदेशी र विदेशी लेखकहरूको को हुनुहुन्छ ? कृपया बताइदिनुहुन्छ कि ?
- मलाई यही लेखक मनपर्छ र यही कृति मन पर्छ भन्ने छैन । राम्रा लेखकका प्राय राम्रा कृति सबै मनपर्छ । विदेशी लेखकको पुस्तकहरू पढ्ने चाहना हुँदाहुँदै पनि मौका भनौ वा समय नपाउँदा दुख लाग्छ । तर पनि गोर्कीको 'आमा' गोल्डिङ्गको 'द लर्ड अफ द फ्याइज' त्यस्तै टैगोरको काबुलीवाला अन्य नाम चलेका लेखक मोपासा समरसेट मम आदिका पुस्तक राम्रो लाग्छ । नेपाली नाम चलेका लेखकका नाम चलेका पुस्तकहरू प्राय पढेकी छु । नेपाली भाषा साहित्यलाई फलाउने फुलाउन योगदान दिनुहुने विशिष्ट साहित्यकारहरूको आ-आफ्नो ठाउँमा महत्वपूर्ण योगदान रहेको छ । जुन पृष्टभूभिमा आज नेपाली साहित्य मौलाउँदै गएको छ । नाम नचलेका लेखकका पनि कतिपय रचनाहरू राम्रा लाग्छन् । प्रायजसो म समकालीन साहित्य पढ्न रुचाउँछु । र लेखनमा पनि नयाँ शैलीको प्रयोग गर्न रुचाउँछु ।
तपाईलाई सधैँ सम्झना रहिरहने कुनै साहित्यिक रोचक घटना भए कृपया झर्को नमानीकन उल्लेख गरिदिनु होला?
- मेरो जीवनको ठूलो साहित्यिक रोचक घटना भनेको मेरो पुस्तक 'सानी' छापेर विमोचन गरेको एक हप्तापछि कथाकार परशु प्रधानले एउटा साहित्यिक माहौलमा यसो भन्नुभएको थियो - 'तपाईको यो पुस्तक उत्कृष्ट छ । यसले राष्ट्रिय पुरस्कार पाउनुपर्छ । तपाईको यो छोरा हो यसले तपाईलाई पाल्छ ।' उहाँले यसो भन्नुहुँदा मैले पत्याएकी थिइनँ । तर त्यसो भन्नुभएको ठीक एकवर्षपछि त्यो पुस्तकले साझा बालसाहित्य पुरस्कार -२०६० प्राप्त गर्‍यो । मलाई अचम्म लाग्यो कस्तो भविष्यवाणि मिलेको भनेर । पुरस्कार पाउँदा म धेरै खुसी भएँ । पहिलो पुस्तकले राष्ट्रिय पुरस्कार पाउँदा मेरो खुसीको सीमा थिएन । यो पुरस्कार सत्यको जीत पनि थियो । पुरस्कारको घोषणापछि म रोएकी थिएँ । हुन त यो पुस्तकलाई धे्रै जनाले राम्रो भनेर प्रशंसा गरिसक्नुभएको थियो ।

तपाइँको पहिलो प्रकाशित रचना कुन हो र तपाईका प्रकाशित लेख रचनाहरू मध्ये सबभन्दा मनपर्ने कुन रचना हो ?
- मेरो पहिलो लेख विस २०५५ सालमा समष्टिमा छापिएको कथा 'असफल सङ्धर्ष हो । योभन्दा अघि पनि कविता र लेख छापिएका थिए तर ती आधिकारीक छैनन् । त्यसैले यसैलाई प्रथम मानेकी छु । स्रष्टालाई आफ्ना सबै रचनाको उत्तिकै माया लाग्दो रहेछ तर कसैलाई अलिक बढी मिहिनेत र कसैलाई अलि कम पर्ेको हुन्छ । हालसम्म मेरा चारवटा बालकृति आफ्नै प्रकाशनबाट भइसकेका छन् भने साझाबाट एउटा भएको छ । यी मध्ये मलाई सानीको धारावाहिक र 'स्वणिर्मा' बालउपन्यास धेरै प्यारो लाग्छ । त्यस्तै प्रौढ कथाहरूमा 'सुकन्या उर्फनिलिमा' द्वन्द्वकथालाई सबैले मेरो साहित्यिक यात्राको कोसेढुङ्गा मान्नुभएको छ । म कथालाई धेरैचोटि परिमार्जन गरेर मात्र पाठक सामु ल्याउँछु । कुनै कथा परिमार्जन गर्न मलाई तीन वर्षम्म पनि लागेको छ । एउटा कथासङ्ग्रह 'समयको क्यानभासमा' छापिने प्रक्रियामा छ । त्यो कथासङ्ग्रहलाई धेरैले मन पराइदिनुभएको छ । त्यस्तै एउटा कथोपन्यास पनि तयार हुँदैछ । अहिले कथाकार दिवाकर नेपालीज्यू सम्बोधनमा त्यो कथोपन्यासका केही भागहरू प्रकाशित भइसकेका छन् । उत्कृष्ट विषयवस्तु नवीन लेखन शैली र कलात्मक प्रस्तुतिमा सन्तुष्ट नभई म कथा लेख्दिनँ त्यसैले मेरो कथालेखनलाई पातलो मान्नुपर्दछ। कविता र गजल विधालाई चाहँदाचाहँदै पनि स्तरीयतामा लान सकेकी छैन । एउटा निबन्धसङग्ह 'सिर्जना र सन्त्रास' छापिने तयारीमा छ ।

यसबाहेक तपाईको साहित्य सम्बन्धमा केही कुरा भन्न बाँकी छ भने बताइदिनुहोस् ?
- हाम्रो देशको साहित्यिक क्षेत्र अत्यन्त उपेक्षित अवस्थामा छ । बालबालिकादेखि नै साहित्यको लगाव बढाउनुपर्छ । यहाँ अभिभावकहरू शौखका लागि फैशनका लागि हजारौँ रुपैया खर्च गर्न तयार हुनुहुन्छ तर बच्चालाई एउटा पुस्तक किन्न गारो मान्नुहुन्छ । मेरो लामो शिक्षण पेशाले यस्ता धेरैकुराको अनुभव बटुल्ने मौका पाएकी छु । सबै अभिभावकले पाठ्यपुस्तक बाहेक बच्चाहरुलाई बाहिरी पुस्तक पढाउने बानी पनि बसाल्नुपर्छ । सरकारी तथा नीजि क्षेत्र दुवैतर्फाट साहित्यलाई उचित स्थान दिइनुपर्छ । यहा धेरै लेखकहरु प्रकाशकबाट ठगिएका छन् । प्रकाशनको उचित व्यवस्था हुनर्ुपर्छ र अन्य साहित्यिक गतिविधिलाई महत्व दिइरहनुपर्छ । साहित्यिक क्षेत्रमा भएको अस्वस्थ्य प्रतिस्पर्धा , खुट्टा तान्ने प्रविधि, आफू मात्र सबैपदमा बसू, आफू मात्र सुविधा भोग गरुँ, आफ्नो मात्र हालीमुहाली होस भन्ने प्रवृृत्तिले साहित्यिकार स्वयम्ले पनि त्याग्नु पर्दछ । एउटा विदेशी हिरोले राम्रो कार किनेर आफ्नो भाइलाई उपहार दिएको समाचार बन्छ तर एउटा साहित्यकारले राम्रो पुस्तक लेखेर विदेशी पुरस्कार पाएको समाचार बन्दैन । प्रत्येक कुरालाई नाफनोक्सानमा तौलेर हेरिने हाम्रो समाजमा अनुत्पादक क्षेत्र साहित्य सधै उपेक्षित रहिरहेको छ । साहित्यक्षेत्र मौलाउन र्सवप्रथम देशको राजनैतिक अवस्था र सामाजिक अवस्था सुदृढ हुनुपर्छ । त्यसैले देशले राजनैतिक निकाशा पाउन हामी सबैले नीजि स्वार्थ त्यागेर राष्ट्रको र जनताको हितमा अघि बढौँ ।

पवित्र सम्बन्ध

जीवनको यो मोडमा आएर पनि म एउटा कथाका यी हरफहरू बारम्बार दोहोर्‍याई-तेहर्‍याई प्रायः पढ्ने गर्दछु ।
एउटा परस्त्रीले परपुरुषसँग गर्ने प्रेम सधैँ अवैधानिक हुन्छ । यस्तै मान्यता र संस्कारबाट परिपोषित थिएँ म । त्यसैले यस्ता प्रेमका कथाहरूलाई जहिले पनि गैरकानुनी आँखाले हेर्थ अनि क्षणिक आवेगात्मक तिर्सना र मुर्ख्याइको संंज्ञा दिन्थे । यस्ता कथाहरू प्रचलित सामाजिक संस्कारप्रति पनि कडा अव्यावहारिक प्रहार हो भन्ने ठान्दथेँ । तर होइन रहेछ , प्रेमको परिभाषा असीमित र अपरिमित रहेछ । प्रेम जहाँ पनि जसरी पनि फुल्न सक्दो रहेछ । तर त्यो पवित्र हुनुपर्दछ भन्ने कुरालाई अहिले म मान्यता दिन थालेकी छु ।
तिमीले दिएको प्रेम मेरोलागि एउटा शाश्वत र स्वीकार्य थियो । तिमीले सत्यको पक्ष लिएका थियौ । संसार सारा मेरो विरुद्ध एक हुँदा तिमीले मेरो साथ दियौ । मेरो लागि बौद्धिक वकालत गर्‍यौ । तिमीले सत्यलाई विजयी बनायौ अनि मलाइ विजयी बनायौ । हो, यसरी विजारोपण गर्‍यौ तिमीले हाम्रो मायालाई । त्यो मायामा आदर्शता अनि सत्यको आकर्षा थियो । त्यसमा न त क्षणिक आनन्द थियो न त यौनतृप्तिको चाहना । त्यो नदेखिएको अनि नछोइएको माया अति पवित्र थियो । यदि त्यो छोइएको र देखिएको भए अपवित्र र दूषित हुन सक्दथ्यो । त्यो माया सिप्पिभित्रको मोतीझँ पवित्र र शुद्ध थियो । त्यहाँ न कुनै दाग थियो न कुनै क्लेश ।
मायामा नै सृष्टि हाँस्छ अनि सिर्जना फुल्छ । हो, तिम्रो मायाले मलाई परिभाषित जीवन बाँच्न लालायित बनायो । मायाको त्यो राप यति रापिलो थियो, त्यसमा धेरै इष्र्या, डाहहरू जलेर खरानी हुन सक्थे । त्यसैले त्यो राप म सधैँ तापिरहन चाहन्थेँ । तर भौतिकवादी जीवनले आर्दशवादी जीवनलाई बाँच्न दिदैन । त्यसैले व्यवहारले तिम्रो र मेरो मायाबीच धेरै तगारो हाल्न आइदिन्छ तर म त्यसलाई अग्निपरीक्षाको अर्को रूप मान्न पुग्दछु । यसै अग्निपरीक्षामा तिम्रो मायालाई सुरक्षित राख्न धेरै कोसिस गर्दछु । किनभने जीवनको मोडमा धेरै घटनाहरू घट्दछन् । तर सबैभन्दा महत्वपर्ूण्ा घटना तिम्रो र मेरो मायाको वीजारोपण भएको पवित्र घटना हो । म यसैमा बाँच्न चाहन्छु यसैमा हराउन चाहन्छु अनि यसैमा आफूलाई भुल्न चाहन्छु । किनभने मैले कहिल्यै मायाको त्यो राप पाइनँ जुन मायामा उमङ्ग हुन्छ, उत्साह हुन्छ अनि जीवनप्रति सचेत भएर अघि बढ्ने सपनाहरू हुन्छन् ।
म देख्छु तिम्रा आँखाहरूमा मेरा सफलताका लागि अभीष्ट तैरिरहेको अनि म त्यसलाई पढेर बुझन खोज्दछु । मेरो अँध्यारो मुखसँग त्रि्रा भावहरू कुण्ठित हुन पुग्दछ्न् । अनि त्रि्रा दुखित भावहरूसँगै थाहा नै नपाई म पीडित भइरहेको हुन्छ । सबै कुरा चाहेर हुँदैन अनि सबै नचाहेका नहुन पनि सक्दैनन् । त्यसैले यसलाई नै प्रेमको अर्को रूप मान्न सकिन्छ । म तिमीदेखि भागेर टाढा जान खोज्दछु । तर समय र परिस्थितिले हाम्रो प्रेमलाई यति नजिक बनायेा कि त्यो कहिल्यै टाढिन नै सक्दैन । सायद उचित मलजल र उचित वातावरणले यसलाई मौलाउँदै लग्यो । त्यो झाँगिएर एउटा विशाल वृक्ष बन्न पुग्यो । जसको छहारीमा हामी सुस्ताउन थाल्यौँ ।
केही समय अगाडिदेखि एउटा सानो आत्मीयताको डोरीबाट शुरु भएको हाम्रो प्रेमले एउटा दह्रो झोलुङ्गे पुल बनाइसकेको छ । जहाँबाट हाम्रा अव्यक्त भावहरू ओहोरदोहोर गर्दछन् अनि अप्रत्यक्ष रूप्ामा प्रतिक्रियाहरू व्यक्त हुन पुग्दछन् । एउटा दह्रो प्रेमको लागि सुन्दर आत्मा हुनपर्दछ अनि स्वच्छ विचार पनि । जसमा प्रेमका सुन्दर फूलहरू म्ाुस्कुराउँदै फुल्न सक्दछ । कहिलेकाहीँ नचाहँदा नचाहँदै पनि हामी हाम्रो प्रेममा तीखा काँडा उमार्न पुग्दछँै । त्यसको घोचाइवाट म पिडीत हुन पुग्दछु । तर त्यस दुखद अनुभूतिलाई म हाँसी-हाँसी स्वीकारिरहेको हुन्छु । सायद तिमी पनि मर्माहत बन्न पुग्छौ होला । अनि यसको समाधानका लागि हामी सोच्न बाध्य हुन पुग्दछौँ । प्रेममा मुटु दुख्नु स्वभाविक हो । जसमा मिठास हुन्छ स्वर्गीय आनन्द हुन्छ । जसले प्रेमलाई माझ्दछ अनि नौनी खर्‍याएझैँ खर्‍याउँदछ । माझिएर, खारिएर निस्केको प्रेम विशुद्ध हुन्छ । त्यो आत्मीय प्रेम स्वीकार्य पनि हुन्छ । तिमी मजतिको भावुक नहुन पनि सक्छौ । तिमीले जीवनको सबैभन्दा ठुलो मान्यता व्यवहारलाई दिएका छौ । तर म व्यवहारसँग सिद्धान्त खोजिरहेछु । म जीवनलाई कलात्मक रूपमा आदर्शताले सजाउन चाहन्छु । त्यो तिमीमा नहुन पनि सक्छ ।
कहिलेकाहीँ अचेतन मन उड्न खोज्दछ, स्वतन्त्र भई अनि बहकिन थाल्दछ प्रेमको वासनासँगै । तर यो असान्दर्भिक हुन पुग्दछ हाम्रो जीवनको लागि । त्यसैले त म यसलाई बाध्न चाहन्छु र लगाम दिन चाहन्छु । यो आवश्यक पनि छ किनभने लगाम विनाको घोडाले कहिले पनि सफलता प्राप्त गर्न सक्दैन । अनि नबाधिएको हाम्रो माया पोखियो भने धेरै कुरो बगाउन सक्दछ । त्यसैले समाज व्यवहारबाट अछुत राखेर म हाम्रो माया बाध्न चाहन्छु ।
मसँग प्रेमको भण्डार छ । किनभने म जीवनलाई पीडादायी बनाएर बाँच्न चाहन्नँ । मैले निस्वार्थ प्रेम खर्च गरिसकेकी छु । तर तिमीप्रतिको मेरो प्रेममा अकै लगाव छ, अर्कै आकर्षा छ । प्रेमको अन्तिमरूपी मिलनलाई म मान्दिनँ । अमर प्रेम जहिले पनि मिलनमा बिलाउँदछ । हाम्रो प्रेम नवयौवनाहरूले क्षणिक आनन्दमा रमाउने प्रेम होइन । हाम्रो प्रेम शाश्वत हो, सत्य हो अनि अमर हो । जुन प्रेम सूर्यको किरणसँगै, फूलको वासनासँगै , क्षितिजको उषासँगै हाँसिरहन्छ अनि बाँचिरहन्छ ।
यस्तै अभिव्यक्ति पोखिएको थियो उनको कथामा । उनको कथा प्रकाशित हुँदा निकै हलचल भयो रे । अन्त्यमा यही कथाको कतिपय अंशले उनको श्रीमान्सँग पारपाचुके भएकेा कुरा हल्ला मार्फ मेरो कानमा परेको थियो । यो कथा प्रकाशित भएपछि उनका श्रीमान्लाई अफिस सकिएपछिको खाजासँगै उसका साथीहरूले कथाको प्रसङ्ग उठाइ "भाउजूको मनको मन्दिरमा अरू कोही छ, जस्तो छ बिष्णुजी, साहित्यकारहरूको विश्वास हुँदैन" भनेर शङ्का उपशङ्काका बीउ मस्तिष्कमा छरिदिएका थिए रे ! अनि त्यही बीउ झंगिएर वृक्ष बनेर ढल्यो रे ! उनको भाग्यमा मैले यस्तै हल्ल्ाा सुनेको थिएँ ।
एकदिन हामी सबै साहित्यिक भेलामा रमाउन पुगेका थियौँ । त्यो दिन घर जान ढिलो भएको थियो । उनका श्रीमान् धेरै समयसम्म ताला लगाएको ढोका रुँगेर बसे रे । यसै निहूँमा गूढ कुरा अर्कै पोखियो रे उसमाथि । झगडाको बीउ चर्कदै गयो । उनले भनिन् रे कथाकारले जे पनि लेख्न सक्छ । त्यो वास्तविक नै हुन्छ भन्ने छैन । कतिपय काल्पनिकतामा फूलबुट्टां पारेर लेखिन्छ । सबै कथा आफ्नै परिवेशमा मात्र हुँदैन । तर जति नै सत्य ओकले पनि उनका श्रीमान् मान्न तयार भएनन् रे ! उनी आफनो स्वतन्त्र लेखकीयतामा अरूको हस्तक्षेप मन नपराउने स्वभिमानी महिला थिइन् । त्यसैले उनीहरूको सहचर्या धेरै दिनसम्म टिक्न सकेन । अनि एकदिन पारपाचुकेमा गएर टुङ्गियो उनीहरूको कलह ।
साहित्यिक गतिविधिमा भाग लिने क्रममा धेरै समय हामीसँगै हुने गथ्यौँ ।
मलाई थाहा थिएन उनको कथामा कतिको यथार्थ थियो वा थिएन भनेर । तर कतिपय ठाउँमा सत्यको पक्ष लिने क्रममा म उनलाई साथ दिने गर्दथेँ । यो क्षेत्रमा इष्र्या, डाह र खुट्टा तान्ने प्रवृति भएको हुनाले म सधैँ उनको निश्चल र शुद्ध व्यवहारको पक्ष लिने गर्दथे । जीवनलाई सिर्जनात्मक र कलात्मक बनाएर सजाउने क्रममा विभिन्न व्यक्तिहरूसँग सर्म्पर्कमा रहनुपर्ने हुन्छ । त्यसक्रममा कोही पनि कसैको व्यक्तित्वसँग प्रभावित हुन सक्दछ अनि त्यसको सुगन्ध सिर्जनामा फैलिएको पनि हुन सक्दछ । तर यहाँको समाजको संकिर्णताले त्यस सुगन्धलाई दुर्गन्धित बनाई फैलाउने प्रयास गर्दछ । त्यसमा अद्वितीय प्रतिभाहरू मुनामा नै ओइलाउन सक्दछन् ।
हाम्रो समाजले त्यति धेरै पाचनशक्ति पैदा गरिसकेको छैन जसले एउटा विवाहिता महिलाले कसैमाथि प्रेम गरेको कुरालाई सजिलै पचाउन सकोस् । यहाँ पुरुषहरूले जे पनि गर्न सक्छन अनि जे पनि लेख्न छुट छ । उसले खुुलारूपमा कसैलाई प्रेमको उजगार गर्न सक्छ अनि दुइटी र तीनवटीको पतिपरमेश्वर बनेर मर्दको उपाधि जित्न सक्छ । तर एउटी महिलाले स्वतन्त्र रूपले लेखेर काल्पनिकतालाई अँगालो मार्न पनि सक्दिन । उनको श्रीमान्ले मसँगको उसको सम्बन्धलाई शङ्कास्पद रूपमा हेरेको कुरा चर्चा मार्फ मैले पनि सुनेको थिएँ ।
मैले पनि मेरो एउटा कथामा उनको कथामा पोखिएको भावजस्तै पोखेको थिएँ । तर म पुरुष थिएँ त्यसैले कसैले मेरो प्रतिकार गर्न सक्दैनथ्यो । तर उनले आफ्नो प्रतिभा प्रस्फुटन गर्ने क्रममा ठूलो सजायको भागीदार हुनुपर्‍यो । यो समाजको दोष थियो अनि उनको श्रीमान्को प्रवृति र विचारको यसमा मैले गर्न सक्ने हिम्मत केही थिएन सबैले आ-आफ्नो भागको पीडा आफैले बोक्नुपर्दछ । त्यो अरूले बोकिदिएर हुन्नरहेछ । हुने भए म उनको सम्पूर्ण पीडा बोकेर उनलाई सुखै सुख मात्र दिन चाहन्थेँ । तर यो सम्भव थिएन । त्यसपछि उनको र मेरो समिप्य टुङगिएको थियो । किनभने शङ्काका बीउहरू असरल्ल छरिएका थिए हाम्रा वरिपरि । त्यसैले यसको निवारण गर्न मैले धेरै कोसिस गरे तर सब र्व्यर्थ भए । उनको जिन्दगीमा यति ठूलो बज्र पर्न गयो जुन म मूकदर्शक भएर हेरिरहन बाध्य भएँ । आफ्नो प्रिय बस्तु, मुटुको टुक्रा एक्लोपनमा दुखी जिन्दगी काट्नु पर्दा मलाई पनि मुटु नदुखेको होइन । यसै दुखाइले एकदिन मलाई उनी भए ठाउँमा पुर्‍यायो । मैले विकल्पको खोजी गर्दै प्रश्नको मियो तेर्साएको थिएँ उनको अगाडि -"तपाईको जीवनप्रति मलाई सहानुभूति छ । यो सबको कारक म नै हुँ कि -"
उनले मेरो प्रश्नको मियोमा विचारहरू पोख्तै भनिन् -"मेरा सिद्धान्तहरू बन्धक छन् । त्यसैले मैले आफूलाई स्वतन्त्र राख्न चाहेको हो । यसमा तपाईको कुनै दोष छैन । यो मेरो भाग्यको दोष हो । अनि यथार्थको प्रतिबिम्ब पनि । तपाई र मेरो पवित्र सम्बन्धलाई नकारात्मकरूपले मात्र हेरिएन मेरो सिर्जनशीलतालाई नै ठूलो चुनौति भएको हुनाले जिन्दगीलाई सम्झौता गर्ने क्रममा मैले यो निर्णय लिनुपर्‍यो । हाम्रो पवित्र सम्बन्धलाई नै मैले जीवनको मूल उद्देश्य लिएर बाँच्ने प्रण गरेकी छु ।
उनले हाम्रो सम्बन्धप्रति नै उत्सर्ग जाहेर गरेकी थिइन् । मलाई धेरै वर्षम्म उनको लागि केही गर्न सकिनँ भनेर पश्चाताप भइरह्यो । समयको वहासँग उनको मेरो सम्बन्ध टाढिदै गयो । अतीतको कुहिरोले हाम्रो सम्बन्धलाई धमिलो बनाउँदै लग्यो ।

सुकन्या उर्फ नीलिमा

तातो जनाना शरीरको निश्वासले र्स्पर्श गर्छ । म ब्युँझन्छु । म अचेतमा छु । आँखा मुस्किलले उघ्रन्छ । फेरि बन्द हुन्छ । सबै इन्द्रियहरू निष्क्रिय छन् । बिस्तारै परिवेशको जानकारी लिन खोज्छु । आफूलाई अर्समर्थ पाउँछु । फेरि इन्द्रियहरू परिचालन गर्न खोज्छु । कसोकसो दहिने हात उठाएर जनना शरीर को मुखमा लान्छु । ऊ मेरो देब्रेपटि्टको छातीमा आफ्ना हृष्टपुष्ट छाती जोडेर सुतेकी छे । मुस्किलले नाकमा फूली छ भन्ने थाहा पाउँछु । उसको आधा शरीर मेरो शरीरमा जोडेकी छे । जिउ शिथिल छ, आफ्नोहैन अरू कसैको जस्तो लाग्छ । बोल्न खोज्छु शब्द निस्कदैनन् । मुटु र मस्तिष्कको समन्वय मिलिरहेको छैन । मस्तिष्क शून्य छ । केही सोच्ने शक्ति नै छैन । केही समयपछि मस्तिष्कलाई झट्का दिन्छु । केही कुरा चलचित्रझैँ घुम्न थाल्छन् ।
म कहाँ छु ? कोसँग सुतिरहेको छु ? कतै धेरै पिएर यस जनानाको भविष्य त खराब गरिन् ? अहँ, मैले अहिलेसम्म कहिल्यै कुनै स्त्रीजातिलाई यौनवासनाको नजरले हेरिनँ । त्यसो भए मसँग सुत्ने यी महिला को हुन त ?
म सायद कुनै जङ्गलको झुपडीजस्तो सानो घरमा छु । बाहिर चराचुरुङ्गी उज्यालो हुन लागेको संकेत दिइरहेका छन् । म सम्झन्छु । म काठमाडौबाट पश्चिमको विकट पहाडी जिल्लामा जिल्ला अधिकारी अथार्त सिडिओ भएर खटिएको छु । म स्मरणशक्ति तन्काउँछु ।
म अहिले यहाँ छु । हिजो कहाँ थिए ? अनि के गर्दै थिएँ ? म मस्तिष्कलाई अझ बढी क्रियाशिल बनाउँछु । अचेतन अवस्थाका सारा बिम्बहरू बिस्तारै चेतका किरणले बिलाउँदै लान्छ । मेरो स्मृतिपटलमा स्मरणका हजारौँ आवाजहरू पड्कन थाल्दछन् ।
'खबरदार ˜ ˜.... फायर..... ठोक..... आत्मर्समर्पण गर..... हामीले सदरमुकाम कब्जा गरिसक्यौँ..... पब्लिकको घर जोगा...... आधार˜ ˜... प्रतीक˜ ˜.... अघि बढ.... मोर्चा लिई..... घड्याम्म ˜ ˜.. ड्याम्म ˜ ˜... फायर... ड्याम्म.˜ ˜....'
चारैतिर बन्दुक पड्किरहेछ । केही मिनेटको अन्तरालमा बम पड्किरहेछ घरै हल्लने गरी । हजारौँ बन्दुकहरू भीमकाय आवाज लिएर पड्कँदै छन् । वातावरण कोलाहलमय छ । जताजतै क्रन्दन छ, रोदन छ , चिच्याहट छ, गोलीहरू छानामा असिना बर्सेर बर्सिरहेका छन् । केहीछिनअघि एउटा व्यक्ति '.बत्ती निभा ..' भन्दै थियो । त्यसको केहीछिनमा बत्ती गयो । सायद विद्युत् प्राधिकरणको ट्रान्समिटर बमले उडाइदिए होलान् । बम पड्केर जमिन नै हल्लिएझैँ भएको छ । कालो अजिंगरले आहारा निलेझैँ अँध्यारोले सम्पूर्ण भूवनावट निलेको छ । बिजुली चम्केर चट्याङ् परेझैँ बेलाबेलामा आवाज र उज्यालो एकैसाथ आइरहेको छ ।
म सिडिओ?क्वार्टरमा छु । म भरखर सुत्ने तरखर गर्दै थिएँ । तर यो भीषण युद्ध ! जीवनमा मृत्युलाई यति नजिकैबाट मैले कहिल्यै देखेको थिइनँ । हुन त सिडिओ भएर यो ठाउँमा आउने बेलामा नै मैले आफ्नो मृत्युलाई शुभकामना दिएर आएको थिएँ । तर पनि काल्पनिकता र वास्तविकतामा धेरै फरक पर्दो रहेछ ।
म अत्यन्त नर्भस भइसकेको थिएँ । फोन गर्न टेलिफोन तान्छु । नजिकै झ्यालमा गोली ठोकिन्छ । म तर्सिन्छु । म खाटमुनि पस्छु । एकछिनमा फोन बज्छ । मुस्किलले फोन उठाउँछु । उताबाट डिएसपी बोल्दै थिए ?
"सर के गरौँ ? आत्मर्समर्पण गर भन्दै छ ?" , म थरथर कापेको शरीरले बोल्दै छु ।
"सुरक्षा गर्ने तपाईहरूको काम हो, जे गर्नुहुन्छ गर्नोस् । अब बाँचिदैन ।" म आक्रोश मिसिएको
अभिव्यक्ति दिन्छु ।
"आत्मर्समर्पण नगरौँ । सेना मुभ हुँदै छ रे ।"
"तपाईहरूको जो विचार ।"
यति बोलिसकेर म माथिल्लो तलाबाट तल्लो तलामा झर्छ मुनितलामा पिउन र अर्को स्टाफका परिवार खाटमुनि पसेका छन् । बाहिर एकनासले आवाज आइरहेको छ । म छटपटाउँछु । भुइँमा पल्टन्छु । सबजना रुवावासी गरिरहेछन् । घरको कम्पाउन्डको गेटमा कसैले गेट फुटाउन खोज्दै छ । म अझ त्रसित हुन्छु । मुख सुकेर आउँछ ।
म क्वार्टरपछाडिको ढोकाबाट बाहिर निस्कन्छु । क्वार्टरपछाडि ठूलो भीर छ । तल सुनसान छ । न आवाज छ न त उज्यालो छ । म झट्ट दिमागलाई कम्म्युटरझैँ परिचालित गर्छु अनि डोरीको खोजीमा भित्र पस्छु । कतै डोरी देख्दिनँ । छेउमा पिउनकी श्रीमतीको फरिया देख्छु । त्यहीँ टिपेर बाहिर निस्कन्छु । बाहिर गेटमा जोडजोडले हिर्काउँदै छन् ।
म अत्यन्त चाँडो फरियालाई एउटा रुखमा बाधेर आफू तल झर्छ केही तलपुगेपछि फरिया रूखबाट फुस्कन्छ । म फरियासँगै लटपटिएर निकै तल पछारिन्छु । एउटा सानो गोरेटोमाथि बजारिन्छु । जीउभरि चोटैचोट छ । डर र त्रासले शरीरको पीडा महसुस हुँदैन । कतै घर देख्दिनँ । अझ तलतिर झर्छ निकै तल पुगेपछि भीरमुनि एउटा सानो झुपडी देख्छु । मुस्किलले फेरि फरियालाई रूखमा बाधेर भीरबाट तल झर्छ यसपाली झन् बढी काँडाले मेरो शरीरभरि घावैघाव बनाउँछ । शरीरको पीडालाई मानसिक पीडाले सजिलै निलिदिन्छ । बडो मुस्किलले त्यो झुपडीमा पुग्छु । घरमा ढोकामा ताला लगाइएको छ । म तालामा झुन्डिन्छु । म उभिने अवस्थामा छैन । ताला फुस्कन्छ । ताला त्यतै फ्याकिदिन्छु र कोठाभित्र पस्छु । घरभित्र कोही छैन भन्ने कुरामा म निश्चिन्त हुन्छु । भित्र पसेर ढोका लगाउन खोज्छु, न चुकुल भेट्छु न त आग्लो । ढोका ढप्काएपछि म भुइँमा पछारिन्छु । फेरि उठ्न निकै प्रयास गरेजस्तो लाग्छ । तर सक्दिनँ । त्यसपछि के भयो मलाई थाहा छैन ।
अब मलाई निकै होस आइसकेको छ । यो जनना शरीर मृत हो कि जीवित ? म छाम्छु । त्यहाँ कोही पनि छैन ? कतै यो भ्रम हो कि वा भुत , चुडैल पो हो कि ? म सशङ्कित हुन्छु । म शङ्कास्पद दृष्टि दौडाउँछु परिवेशको वरिपरि । एक छिनपछि कतै कुनामा एउटा जनाना शरीर बत्ती बाल्दै गरेको देख्छु । ऊ कुपी लिएर मेरो नजिकै पिर्कामा बस्छे । ऊ आफ्नोअनुहार मेरो अनुहारको विपरीत दिशामा फर्काउछे । म राम्ररी चिन्दिनँ । म उसको ध्यानाकर्षा गर्न चटपटाउँछु अनि मुखबाट उफ भन्दै उच्छवास निकाल्छु । ऊ मपट्टि मुखमण्डल फर्काउछे र मलाई हेर्छु उसको अनुहारमा म केही लज्जा , केही आक्रोश , केही धैर्य पढ्छु ।
बिस्तारै उक्त अनुहार मलाई परिचित लाग्छ । म अचम्मका विस्फारित आँखा ओछ्याउँछु ऊमाथि ? 'तिमी˜˜ ! '
'हो सर.. म सुकन्या.।'.
उसको सौम्य अनुहार , स्निग्ध र निश्चल हेराइले मलाई मोहित पार्छ । म केही सम्झेजस्तो गर्छु मैले चिनेका धेरै थोरै राम्रीमध्ये सुकन्या पनि पर्छे ऊ कसरी यहाँ आइपुगी ? म मनमनै मनोवाद गर्छु
"सरलाई म कसरी यहाँ आइपुगे भन्ने लागेको होला, हामी राती यहाँ सदरमुकाम हान्न आएका थियौँ । र्फकदा म आफू जन्मेको घरमा पनि पसेर आमालाई भेट गरूँ भनेर साथीहरूलाई छलेर पसेकी थिए । सरलाई भुइँमा लडेको देखेँ । शुरुमा त आमा लड्नु भएछ भन्ने सोचेँ तर पछि बत्ती बालेर हेर्दा सर हुनुहुँदो रहेछ । रगत धेरै बगेको थियो । मैले मसँग भएको औषधि लगााइदिएकी छु । सर , बेहोश हुँनुहुदो । सरलाई मैले उचाल्न सकिनँ । यही भुइँमा ओछ्यान बनाएर सुताएँ । चिसो धेरै भएकोले सरलाई होश आउन गाह्रो होला भनेर मैले आफ्नो शरीरको तातो दिए ....।". उसले अन्तिम वाक्य मुस्किलले भनी । बत्तीको उज्यालोमा उसको लज्जावोधले ग्रस्त अनुहार राताम्मे देखिन्थ्यो ।
एक वर्षघि ऊ माओवादी भई रे भन्ने हल्ला चलेको थियो अफिसमा । ऊ मेरो अफिसमा नागरिकताको लागि आएकी थिई । हुन त त्यसभन्दा पहिला पनि आफ्नोअफिसको काम लिएर आउने गर्थी । तर नागरिकता लिने बेलामा उसको र मेरो राम्ररी चिनाजान भएको थियो ।
ऊ भन्दै थिई "सर मेरो नागरिकता बनाउनुपर्‍यो । अहिले एउटा स्वास्थ्यसम्बन्धी एनजीओमा काम गर्दै छु । नागरिकता भएपछि स्थायी हुन्छ । नत्रभने दुई महिनापछाडि मैले जागिर छोड्नुपर्ने हुन्छ ।
म भन्दै थिएँ "नागरिकता लिनलाई बुबाले सनाखत गर्नुपर्छ । तिम्रो बुबा छ कि छैन ?" एउटी कलकलाउँदी उन्नाईस , बीस वर्षी युवतीसँग म संवाद गर्दै छु ।
"सर मेरो बुबा हामीसँग हुनुहुन्न । त्यसैले नागरिकता लिन गाह्रो भयो । बरु सरले नै कुनै उपाय बताइदिनुहुन्थ्यो कि । त्यसको लागि म जे गर्न पनि तयार छु । सरले चाहनुभयो भने नागरिकता लिन गाह्रेँ हुुन्न रे ।" एउटी भर्खरकी गाउँकी केटीले जे गरेर भएपनि भन्दा मेरो नैतिकता जुरमुराउँछ "होइन तिमीले के भन्न खोज्दै छौ । कस्तो जे गरेर भएपनि भनेको । बाउबिना कही नागरिकता हुन्छ ?" मेरो आवाजमा शक्ति र सम्पन्नताको गन्ध आइरहेको हुन्छ ।
ऊ नम्र हुँदै भन्छे "हैन सर ? मेरो मतलब त्यो होइन । पहिलाका सिडिओसाबले जस्तोसुकै गाह्रो काम पनि मिलाउनुहुन्थ्यो रे भनेको सुनेर मात्र भनेकी हुँ । सर, मैले यो नागरिकता पाइनँ भने जागिरबाट निकालिन्छु । मेरो भविष्य अन्धकार हुन्छ । काठमाडौँतिर आमाको नागरिकताले पनि पाउनुपर्छ भन्ने हल्ला छ रे त्यसैले भनेकी हुँ ।"
यो केटी निकै बाठी र निडर रहिछ । पहिलाको सिडिओको बारेमा पनि थाहा रहेछ । योसँग धेरै विवाद गर्नु ठीक हुँदैन । फेरि मजस्तो कुनै हाकिमले यौनवासनाले अन्धो भएर यसकी आमाकी हरहराउँदो वैँसमा चैतको डढेलो सल्काएर कतै हराएको हुनसक्छ । त्यसको रापले आज यो अवोध केटीको भविष्य पिल्सिरहेको छ ।
ऊ मेरो सकारात्मक प्रतिउत्तरको प्रतीक्षामा छे । म भन्छु " तिमीलाई थाहा हुनुपर्ने हो आमाको नागरिकताबाट नागरिकता दिने कानून हाम्रो देशमा बनिसकेको छैन बनेको भए दिनलाई मलाई कुनै गाह्रो पर्ने थिएन । "
अहिले ऊ घुकघुक गर्दै रुदै छे । म कर्तव्यविमूढ हुन्छु ।
ऊ केहीछिनपछि शान्त भएर भन्छे "सर मेरो बुबा पनि तपाईँजस्तो अफिसको हाकिम हुनुहुन्थ्यो रे ।
ओहो ! कसरी कल्पना गरेको कुरा ठ्याक्क मिलेछ ।
"सर तपाईनै बुबा भएर मलाई नागरिकता मिलाइदिनोस् न ।"
हैन यो केटी कतिसम्मकी निडर रहिछे । एउटा सिडिओको अगाडियस्तो कुरा गर्नक्ने । फेरि म यसको बुबासमान कहाँ छु र हुन त देख्ने जो कोहीले मलाई उमेरभन्दा दसवर्षजेठोको अनुमान लगाउँछन् । सायद यो खुइलेको तालुको करामत हो । यसलाई पनि यो सम्भाव्यताको सङकेतले मजाले नै खाएछ । म अब स्थिर हुन्छु ।
"यो कसरी सम्भव छ । सिडिओ भएर आफैँ गलत बाटो रोज्न मिल्छ ल भन त ।" म मध्यस्थता कायम गर्न खोज्छु उसको विचार र मेरो भनाइबीच ।
त्यसपछि दुईचार चोटी ऊ मेरो अफिसमा धाई । असम्भावानाका हिमचुली चुलिँदै गएपछि ऊ अफिस धाउन छोडी । ऊ माओवादी भई रे । उसँग र्सतर्क हेर्नुपर्ने कुरा अफिसका स्टाफबाट सुनेको थिएँ ।
"सर के सोच्नु भएको अब मलाई राम्ररी चिन्नु भयो होइन ।" उसको मलिन स्वरले मेरो एकाग्रता भङ्ग गरिदिन्छ । म वर्तमानमा तानिन्छु ।
अहिले त झन यो केटी अझ बढी निडर , स्वाभिमानी र तर्कशील देखिन्छे । ऊ मृत्युको भयलाई पचाएर आएकी छे तर्सथ उसको अनुहारमा कुनै भय छैन त्रास छैन । क्रान्तिको दनदनी आगोमा आफ्नो अमूल्य जीवन होमेकी छे । यस्ती कलकलाउँदी सुकोमल शरीर भएकी मान्छेले आफूलाई किन होमेकी होला यसरी आगोमा ।
"सरले सोच्तै हुनुहुन्छ म किन र कसरी माओवादी भए भनेर होइन सर ? सर म रहरले माओवादी भएको होइन । मेरो नागरिकता बनेको भए किमार्थ म माओवादी हुने थिइनँ । मेरो जागिर स्थायी हुन्थ्यो अनि आमालाई म राम्रोसँग पालेर बस्न सक्थे । तर मेरो जागिर तत्कालै छुट्यो । म घर बस्न बाध्य भएँ । त्यसपछि चिनेका साथीभाइले माओवादीमामा जाऔँ देशलाई क्रान्तिकारी योद्धाको खाँचो छ भन्न थालेँ । त्यसपछि म माओवादी भएँ सर । "
" तिमीलाई गोलीबारुदसँग डर लाग्दैन ?" म प्रश्नको झटारो हान्छु ।
ऊ निर्भिक भएर भन्छे "केको डर सर ?"
"हाम्रो देशलाई हामीजस्तो युवाको बलिदान चाहिएको छ । देशको भ्रष्ट र दुष्ट सामन्तहरूलाई नाश गर्नु छ । हामी रातदिन दुख गरेर एक छाक खान पाउँदैनौँ । उनीहरू मोज गरेर बसेका छन् । हामीले नयाँ नेपाल बनाउनुछ । त्यसैको लागि हामीले क्रान्ति गर्नु परेको छ । माओको सिदान्त अनुरूप शोषित वर्गलाई उठाउनु छ सर ।" यति भनेर ऊ केही सम्झेजस्तो गर्न थाली ।
मलाई उनीहरूको पार्टी धेरै कमी कमजोरीहरू भन्न मन थियो । तर आफ्नोशरीरको अर्समर्थता र प्रतिकूल परिस्थितिले गर्दा मैले केही बोलिनँ । ऊ पार्टी सिदान्तबाट अत्यन्त प्रभावित देखिन्थी ।
सारा शरीर दुखिरहेको छ । म पीडाले उच्छवास लिन्छु ? 'ऊफ'
ऊ भन्छे "सरलाई साह्रै दुखिरहेको होला म पेनकिलर दिन्छु ।"
ऊ कतै कुनाबाट औषधि र पानी झिकेर मलाई दिन्छे । मेरो एउटा खुट्टा चलाउनु सकेको छुइनँ । शरीरमा धेरै ठाउँमा घाव भएको रहेछ । अहिले मजाले दुख्दै छ । उसले सफासुग्धर गरेर औषधि लगाइदिएकी रहिछ । अहिले थाहा पाउँदै छु । मेरो ध्यान उसको साडी चोलोमा पर्छ । मेरो उत्सुकतालाई अभिब्यक्तिमा पागाल्छु तिमी सखर मुकाम हान्न आएकी मान्छे , यो साडीचोलो.. ?"
"यी त मेरी आमाका हुन । कम्ब्याक्ट ड्रसमा बसे खतरा हुन्छ भनेर लुकाएर राखेकी छु ।"
यो केटी सार्है बाठी भइछ । फेरि मनको कुरा पनि कति चाँडो बुभि\mदरहिछ । यो केटी किन यसरी मेरो लागि आफ्नोज्यान खतरामा पार्दै छे । यो मेरो को हो ? मलाई किन यसरी उदारता देखाउँदै छे ।
"सर, मैले पार्टी नै मनोविज्ञानबारे केही कुरा पढेकी छु र म केही पढेकी हुनाले काउन्सिलिङ्सम्बन्धी तालीम पनि लिएकी छु । त्यसैले यो समयमा सरले केकस्ता कुरा सोच्न सक्नुहुन्छ म सजिलै अनुमान लगाउन सक्छु । सरले सोच्नुभएको होला मैले यो खतरा किन उठाइरहेकी छु भनेर सर, हामी जतिसुकै कठोर र निर्दयी भएपनि हामीभित्र पनि मानवीयता छ , संवेदना छ । सरको हालत देखेर मलाई छोडेर जान मन लागेन । हुन त सरको अगाडि हामी भुसुनासरह हौँ हाम्रो जीवनको कुनै मूल्य छैन तर मैले सरको जीवन बहुमूल्य ठानेको छु । सरका पछाडि धेरै आशाका गोरेटाहरू छन् । जसले सरलाई पछ्याइ रहन्छन् । मेरो जीवनको कुनै भर छैन । कुनै मूल्य छैन्ा । मेरो न आशा छ न भविष्य । मेरी आमाले पनि मलाई छोडेर हिँड्नुभएछ । "
यति भनेर ऊ धेरै गम्भीर भई ।
यति राम्री केटीले यस्तो भनेको सुनेर मेरो आत्मा छटपटायो । यति सुन्दर शरीर , यति उचाइको वौद्धिकता भएकी केटीले ठाउँ पाउने हो भने संसारलाई आफ्नोवशमा पार्न सक्थी तर यो नेपालीहरूको विडम्बना भनौँ ? यति सुन्दर हातहरूले बम र गोला खेलाइरहेका छन् यहाँ सुकन्या जस्तो धेरै कन्याहरू छन् जसले आफ्नोउज्ज्वल भविष्यको सपनालाई बलिदान दिँदै क्रान्तिको यज्ञमा होमिएका छन् । उनीहरूले आफ्ना खुसी, चाहना र भविष्यलाई हृदयमा नै दाहसंस्कार गरेका छन् ।
हामी गफ गर्दा राम्ररी उज्यालो भइसकेको थिएन । उसले गाग्रीमा कतैबाट पानी लिएर आई । उसले कोठाको कुनामा रहेको ओदानमा आगो बालेर पानी तताई । कतैबाट मकै खोजेर ल्याई र भुट्न थाली । अब बाहिर राम्रोसँग उज्यालो भइसकेको थियो । हाँडीमा मकैका फूल उठ्तै थिए । मेरो मनमा पनि अनेकौँ तर्कवितर्कका ज्वारभाटाहरू उठ्तै बस्दै गर्दै थिए । हाँडीको मकैजस्तै मेरा भावनाहरू कहिले फूल बन्दै कहिले ठेट्ना बन्दै उचालिँदै पछारिँदै गर्दै थिए ।
उसको सन्निध्यताले मैले जीवनसम्बन्धी धेरै कुरा सिकिसकेको थिएँ । हामी दुईधारमा बगेका विपरित लिङ्गी मानव थियौँ । म सरकारको पक्षमा राज्यमा शान्तिसुरक्षा गर्न खटिएको एउटा मर्दाना कर्मचारी थिएँ भने ऊ राज्यमा क्रान्तिगरी सरकारी प्याकेजहरूलाई असफल पार्न खटिएकी जनना छापामार थिई । ऊ मृत्युलाई हाँक दिन सक्थी भने मृत्युदेखि भाग्ने डरछेरुवा थिएँ । मसँग धेरै आशा विश्वास, चाहनाका फूलहरू थिए जुन सुन्दर संसारबाट टिपिरहेको थिएँ भने ऊ उदेश्यहीन आशाहीन जीवन लिएर फूलको सट्टामा बारुद र गोलामा , आफ्नोभविश्य साटिरहेकी थिई । यस क्षण र यस घट्नाले मलाई उद्धेलित र भावुक दुवै बनाउँछ । सुषुुप्त अवस्थामा रहेको मभित्रको लेखकीयता जुरमुराउँछ । मानवीयता छटपटाउँछ । म अत्यन्त गम्भीर र संवेदनशील बन्छु । यस अकल्पनिय घट्नालाई कुनै समय भाषिक अभिव्यक्ति दिनेछु भनेर संकल्प गर्दछु ।
"सर. उसले मेरो एकाग्रतालाई पुन भंङग गर्छे सरलाई म खबर पठाएर मान्छे लिन पर्ठाईदिन्छु । हुन त रात परे पछि मैले हिंँड्दा ठीक हुन्थ्यो तर साँझपरुन्जेल सम्म सरको स्वास्थ्य स्थिति बिग्रिन सक्छ । त्यसैले अहिले खबर दिएर म बाटो लाग्छु सर । ''
ऊ मकै खाँदै मालसामान मिलाउन लागी । मैले पनि अलिकति खाएँ । उसले हतारहतार एउटा सानो कागजमा केही लेखी र पुलुक्क मेरो मुख हेरी । उ गम्भीर र संवेदनशील हुँदै भन्न थाली "सर कतै भेट भयो भने नबिर्सनुहोला, कतै निलिमा नाम पढ्नुभयो वा सुन्नुभयो भने सम्झनुहोला । सरको स्वथ्य चाँंडै राम्रो होस् । म बाटो लाग्दै छु । केही समयपछि माथिबाट मानिसहरू सरलाई लिन आउँनेछन् । मेरो विषयमा कसैलाई केही नभन्नुहोला ।"
उसको कुराले म अत्यन्त चिन्तित र गम्भीर भएँ । एकातिर उसको ज्यानको खतरा थियो भने अर्को तर्फमेरो स्वस्थ्यस्तिथि ब्रि्रंदै गएको थियो । म मुस्किलले भन्छु?
"सुकन्या तिमी नजाऊ आत्मर्समर्पण गर तिम्रोलागि म बोल्नेछु ।"
ऊ अत्यन्त धीर बन्दै भन्छे "सर अब धेरै ढिलो भइसक्यो । अब मैले र्फकने सारा बाटाहरू बन्द भइसके । मैले आत्मर्समर्पण गरे पनि मेरो आत्माले शान्ति पाउने छैन । यो हाम्रो पार्टी सिदान्त विपरीत छ । त्यसैले म जान्छु । मलाई मृत्युको कुनै चिन्ता छैन । " त्यसपछि उ सानो पोको सायद कम्ब्याक्ट ड्रेस थियो क्यार,बोकेर बाहिर लागी । उ बाहिरिएको मैले सुतेर नै टुलुटुलु हेरिरहेँ ।
ऊ गएको करिब दुई घण्टापछि मानिसहरू स्टे्रचर लिएर म भए ठाउँमा आए । मलाई अस्पताल पुर्‍याइयो । अस्पताल बिमारीले खचाखच भरिएको थियो । पहाडको अस्पताल भने जस्तो सामान औषधि केही थिएन । त्यहाँ सैनिक, कर्मचारी तथा साधारण जनता धेरै घाइते थिए ।
दिउँसो म निकै बेर निदाएछु । आँखा खोल्दा बाहिर धेरै हल्लाखल्ला सुनेर मसँग बसेको स्टाफलाई सोध्छु । " बाहिर के को हल्ला हो ?"
"सर , बाहिर फेरि एउटा नयाँ छापामार घाइते भएर ल्याएको रहेछ, उसको नाम निलिमा रहेछ ।"
निलिमा भन्ने बित्तिकै मेरो कान चनाखा हुन्छन् । मेरो हात खुट्टा गलेर आउँछ । ओठ तालु सुकेर आउँछ । म छांगाबाट खस्छु । उफँ निलिमा तिमीले यो के गयौ । म आफ्नो पीडा कसैलाई सुनाउन सक्दिनँ । म वरिपरि मानिसहरू ऊसम्बन्धी गफ गरको कुरा सुन्दै मनमनै गम्छु ।
"त्यो अघि आएकी छापामार कति राम्री रहिछ ।'
"यस्तो लाउँलाउँ , खाउँखाउँ भएकाहरूले किन यसरी ज्यान फ्याकेका होलान् ।
सायद बाँच्दिन होला ।" ऊ सम्बन्धी प्रत्येक वाक्यले मेरो मुटु घोचिरह्यो । साँच्चै तिमी महान छौ निलिमा । म मेरो यो जीवन त्रि्रै नाममा अर्पित गर्दछु । मेरो जीवन सधै तिम्रो ऋणी भइरहनेछु । निलिमाको सम्भाव्य मृत्युले मलाई धेरै दुखाउँछ । संसार अँध्यारो देख्छु । सुकन्या उर्फनिलिमाको अस्तित्व त्यसै अन्धकारमा हराएको देख्छु । म ऊ सम्बन्धी बढी जानकारी लिने कोसिस गरिरहेकी हुन्छु तर अर्समर्थ हुन्छु । मेरो उपचार त्यहाँ हुन नसकी म काठमाडौ ल्याइन्छु । म करीब डेढमहिनाको बेडरेस्टमा छु खुट्टा भाँचिएको हुनाले । यो समयभरि सुकन्या उर्फनिलिमा मभित्र झाँगिरही । मेरो ढुकढुकीमा बाँचिरही । मैले उसलाई भुल्न सकिनँ । मेरो सम्झनाको आकाशमा कहिल्यै नअस्ताउने जून बनेर उदाइरही । उसको उपस्थितिले मेरो सुषुप्त अवास्थामा रहेको लेखकीय भावाना, भाषा र कथासिल्पको पखेटा लगाई कथ्य आकाशमा उड्न थाले ? 'मेरी सुकन्या उर्फनिलिमा' भन्दै ।

असंवर्द्धित शान्ति

म यो सडकमा हिँडिरहेकी छु । सडकलाई सडक हुनुको बोध गराइरहेकी छु । यो सडक पनि मजस्तै छ । एकछिनमा एउटा ट्रयाक्टर आउँछ । उसले सडकको छातीमात्र चिर्दैन, प्रशस्त धूलो पनि उडाएर जान्छ । त्यसमा म पनि हिस्सेदार बन्छु । यसरी हिउँदमा धूलो खानु र वर्षामा हिलो खानु यो सडकको नियति बनेको छ-मेरो भाग्यजस्तै । सडक धेरै लामो बगेको छ, मेरो जीवनको बगाइजस्तै । सडकको प्रस्थानबिन्दुमा सडकको बारेमा यसरी परिचय दिइएको छ - शान्तिमार्ग - २ किलोमिटर ।सडकको प्रस्थानबिन्दुमा दिइएको परिचयजस्तै मेरो जीवनको पूर्वाधमा यसरी परिचय दिइएको थियो -'शान्ति अब ठूली भई शान्तिका जामा छोटा हुन थालेँ शान्तिका हिमालचुली उम्रन थाले शान्तिको बिहे गर्ने बेला भइसक्यो ।'
यी मेरा परिचयात्मक अभिव्यक्ति थिए- जीवनका पूर्वाधको । मैले बारम्बार बिहे शब्दसँग साक्षात्कार हुनुपर्दथ्यो । यो बिहे भनेको के हो ? छोरीमान्छे अलिक ठूली हुन नपाउँदै किन अरूको घरमा पठाइन्छ र ? माइत बस्न किन हुँदैन ? छोरी मान्छे पनि मानिस हो , केही गर्नुपर्छ भन्ने हौसला किन दिइँदैन ? यी विरोधाभासका आवाजले म आन्दोलित हुन पुग्दथेँ । सामान्य लेखपढ भएको गाउँको एउटा घरमा मेरा आवाजहरू मसँगै कुस्ती खेल्दथेँ । मेरा सपनाका तारहरू बुनिदै, भत्कदै गर्दथे । मेरो भविष्य भनेको अर्काको घर गरेर खानुमा सीमित थियो । ममा बाहिरी सोचाइ कहिल्यै उमारिएन । मुस्किलले सातकक्षा पास गर्दा म भर्खर यौवनको खुडकिलो टेक्तै थिएँ । म आफ्नो भावी सपनाको राजकुमार को परिकल्पनामा डुब्न थालेकी थिएँ । अचानक एकदिन मेरो कानमा गुन्जियो -
'शान्ति तेरो बिहे हुँदै छ तेरो सपनाको राजकुमारसँग । अब तैँले घर खानुपर्छ । हुन त हामीलाई तँलाई अर्काको घर पठाउने इच्छा त कहाँ थियो र ? चलिआएको चलन, घर गरेर खाएस् ।'
म झस्कन्छु । एउटा गोरुगाडा छेउबाट जान्छ । तर्राईको प्रचण्ड गर्मीको समय । म सडकमा छु । सडकले जस्तै जीवनको प्रचण्ड गर्मी सहेर म यहाँसम्म आएको छु । म कहाँ जाँदै छु ? मलाई राम्ररी थाहा छ । हामी तीनजना सजीव प्राणी छौँ -फिल्र्डवर्कको लागि पत्रकार उपनाम लिएर । साथीहरू के गफ गर्छन् ? म बुझि्दनँ भनौँमलाई सरोकार छैन । म बग्छु फेरि सडकको लम्बाईसँगै ।
म घर खान सक्दिनँ । म मानिस थिएँ । मभित्र धेरै कुरा थिए, त्यसैले घर खान सकिनँ । सपनाको राजकुमार लोग्ने भनाउँदो लाटोबुङ्गोजस्तो थियो । कुनै लोककथाको नायकजस्तो । साथीहरूले जे भनेर उचाले पनि उचालिने अनि पछार्दा पछारिने । मैले उसको रिस खान सकिनँ । उसका यौनचाहना पचाउन सकिनँ । अरूको लहैलहैमा लागेर स्वास्नीको चाहना बुझ्न नसक्ने, आत्मा पढ्न नसक्ने पनि कहीँ मेरो लोग्ने हुन सक्छ - मैले व्रि्रोह गरेँ । आवाज उठाएँ-म यस्तो घर खान सक्दिनँ, जुन घरले मेरो घरखाने पाचनशक्तिको रातदिन ह्रास गर्दै लैजान्छ । त्यस समय मेरो जीवन अर्थशास्त्रीय सिदान्तमा चल्न थाल्यो । माग, आपूर्ति र उपभोक्ताको तालमेल ब्रि्रन थाल्यो । जसले गर्दा अर्थशास्त्रीय हिसाबले मेरो जीवन असफल भएको साबित भयो । त्यसपछि मेरा बाआमाले मलाई अशान्त भएको हेर्न सकेनन र माइतमा लगेर राखे । माइतमा म निस्प्रयोजन बस्न सकिनँ । म गाउँका पढेका दिदीहरूको साथमा पक्कीसडक हुँदै सहर पसे । दिदीहरू पढेका हुनाले उनीहरूको भाँडा माझ्दै पढ्न थालेँ । कसरी एसएलसी पास गरे मलाई सपना जस्तो लाग्यो । म धेरै कुरा गर्न सक्ने रहेछु भन्ने आत्मविश्वास हुन थाल्यो । एसएलसी पास गरेपछि एउटा प्रेसमा टाइपिङ्को काम गर्न थालेँ ।
कतै गाडीको हर्न बज्छ । म झस्कन्छु ।
'साह्रै धूलो र गर्मी भयो । एकछिन पानी खाऊ न् । एउटा प्राणीको आवाज आउँछ ।
'अब कति छ - धेरै हिँडियो यो सडकपनि ।'
'अब आउँनै आँट्यो । ऊ त्यो पल्लोगाउँ हो ।' एउटा बाटो जान्ने प्राणी बोल्छ ।
हामी बलात्कारको रिर्पोट लेख्न जाँदै छौँ -फिल्र्डवर्कमा । उसो त म त्यति फिल्र्डवर्कमा हिँड्दिन्ँ । तर बलात्कारको घटना स्वास्नीमानिससँग सजिलो हुन्छ भन्ने निर्णय मलाई यस सडकमा हिँड्न बाध्य गरायो ।
सडक आफ्नै ठाउँमा छ । तर म बग्दैछु । म प्रेशमा काम गर्न थालेपछि मेरो जीवन गणितीय सिदान्तमा चल्न थाल्यो । काठमाडौँको ठाउँमा आफू बाँचेर , बाआमालाई पनि सास धान्न उर्जा पुर्‍याउनु पर्ने । मैले केही पाउँदै केही गुमाउँदै गए । कहिले गुमाई मात्र रहेँ । बा आमालाई मैले कमाएर पठाएको सपनाजस्तो भयो । तर यो यथार्थ थियो । म उनीहरूको जीवन धान्ने ठूलो आधारस्तम्भ भएकी छु । म उनीहरूको लागि अपरिहार्य कथा बनेकी छु । जुन कथा कथेर कहिल्यै टुङ्गिँदैन । जसलाई उनीहरूले कसिंगर सम्झेर मिल्काएका थिए आज उही नै आँखाकी नानी भएकी छे ।
मैले जीवनको परिभाषालाई अङ्कहरूमा गणितीय हिसाबमा जोड, घटाउ भाग अनि गुणा गर्दै लगेँ । मैले सफलतालाई जोड्दै लगेँ अनि असफलतालाई घटाउदै लगेँ । मेरो विगतको छवि शून्यमा बिलाउन पुग्यो भने वर्तमान उचालिएर आकाशिन थाल्यो । मेरो जीवन अङ्कसँग मात्र होइन अङ्गसँग पनि सरोकार राख्दथ्यो । जसलाई मैले प्रँप्तिको यज्ञमा आहुति दिँदै गएँ ।
अचानक मेरो जीवनमा एउटा दिव्यपुरुषको प्रवेश भयो । उसले मलाई जीवन सम्बन्धी धेरै कुरा सिकायो । उसले मेरो विगतको छविलाई शून्यमा बिलाएर आगतलाई सम्पन्न बनायो । उसैको कारण आज म शान्तिमात्र हैन शान्तिमायाबाट पत्रकार सृष्टि भएकी छु । प्रेसमा काम गर्दागर्दै मैले धेरै अध्ययन गरिसकेकी थिएँ । एकदिन एउटा लेख लेखेर सम्पादक भए ठाउँमा पुगेँ ।
'यो लेख छापौँ सर ...-' भर्खर आएको सम्पादकलाई मैले अनुरोध गरेँ । यो सम्पादक धेरै मुडी छ , धमण्डी छ आदि विशेषणले विभूषित थियो ऊ ।
उसले सजिलै छाप्ने स्वीकृति दियो तर मेरो नाममा कमेन्ट गर्‍यो ? 'अहिलेको जमानामा यो शान्तिमाया नाम राम्रो हुँदैन, बरु तपाई नाम चाहिँ बदल्नोस् । ल सृष्टि राख्नोस् ।'
मैले उसको कुरालाई नाइँ भन्न सकिनँ । ऊसम्बन्धी फैलिएको वातावरणीय प्रदूषण सङ्लिँदै गयो । त्यो मेरो लेखले निकै चर्चा पायो । फेरि अरू लेख लेखे । त्यसले पनि चर्चा पायो । म चर्चाको विषय बन्न पुगेँ । मेरा समकक्षीहरूले मलाई प्रतिद्वन्दिको रूपमा हेर्न थाले भनौँ मसँग खुलेर गफ गर्न छाडेँ । उनीहरूले मलाई उनीहरू चर्चामा आउने् पौष्टिक आहार लुटेर म मौलाउँदै छु भन्ने भाव राख्न थालेँ । त्यसै पनि यो क्षेत्र प्रतिस्पर्धात्मक क्षेत्र थियो । जुनियरदेखि सिनियर स्टाफ समेत मसँग तर्कन थालेँ । यस्तो परिवेशले उक्त सम्पादकसँग मेरो सम्बन्ध झाँगिदै गयो । उक्त सम्पादकले मलाई कहिले प्रतिद्वन्दिको रूपमा हेरेन । उसले मलाई जीवनमा बाँच्नका लागि चाहिने पौष्टिकआहार दिँदै गयो । उसलाई आफू रित्तिन्छु भन्ने डर थिएन किनभने ऊ आफ्नो ज्ञान,विवेक र प्रतिभामा पर्ूण्ात विश्वस्त थियो । ऊ भन्दथ्यो ? 'तिमीभित्र धेरै कुरा छ शान्ति, तिमीले यति चाँडै यत्रो प्रगति गर्‍यौ , तिमीले धरै कुरा गर्न सक्छ्यौ । तिमीभित्र क्रान्तिकारी भावानाहरू छन् , ज्वालामुखी छन्, जुन ज्वालामुखी फुट्नर्ैपर्छ र त्यसबाट निस्केको लावाले समाजका धेरै विकृति र विसङ्गतिहरूलाई जलाएर खरानी पार्नुपर्दछ । तिमीजस्ती प्रतिभा, भावाना, र संवेदना भएकी नारी त मैले यो समाजमा देखेको नै छैन । तिमीजस्ती नारी पाएर यो समाजले गर्वित हुनुपर्छ ।'
वास्तवमा मलाई पाएर समाज कतिको गर्वित थियो त्योचाहिँ मलाई थाहा थिएन । तर मचाहिँ उसलाई पाएर गर्वित थिएँ । उसले मेरो आत्मविश्वास बढाउँदै लग्यो । जसले गर्दा मैले पत्रकारितामा डिप्लोमा पास गरेँ । मलाई यति धेरै हार्दिर्कता र आत्मीयताका साथ सहयोग गर्ने व्यक्ति ऊ नै पहिलो थियो र सायद अन्तिम पनि होला । उसको र मेरो समीकरण मिल्दै गयो । तर ऊ अरूजस्तो पुरुष थिएन जो केही पाउन केही गुमाउँछ । उसको उदार हृदयले म प्रभावित भएँ । उसको आत्मस्वाभिमान र विवेकले म प्रभावित भएँ, त्यसैले म मेरो जीवनमा प्रमाणित हुन नसकेको समीकरण उसँग प्रमाणित भएको चाहना गर्न थालेँ । मैले ऊबाट गुमाउँदै नगुमाइ पाइ नै रहेँ । मैले आफूलाई उप्रति समर्पित गरेँ । त्यो समय त्यो क्षण म बिर्सन सक्दिनँ जब हामी एक भएका थियौँ । वास्तवमा चोखो मायाको धरातल यति विशाल हुन्छ भन्ने अनुभव मैले कहिल्यै गरकी थिइनँ । म आकृतिविहीन भएर हराएकी थिएँ । मानिसहरू चोखो मायालाई डलरबाट रूपैयामा रूपान्तर गरेझैँ व्यापारीकरण गरेर मात्र किन बाँच्छन् ? म छक्क पर्थे । किनभने व्यापारमा बाँच्न सिकेको जिन्दगीले सत्य र यथार्थ भोग्न जानेको हुँदैन । तर यो समयले ल्याएको परिवर्तन पनि हो । जसलाई मान्छे त्याग्न खोजेर पनि त्याग्न सकेका छैनन । तर म भाग्यमानी थिएँ जसलाई मैले सजिलै पाएकी थिएँ । तर यो समय मसँग धेरै बित्न पाएन भनो समयले मसँगर् इष्या गर्‍यो । ऊ मेरो मात्र हुन सकेन । ऊ विशाल ब्रद्माण्डमा फैलन चाहन्थ्यो आकारविहीन भएर । त्यसैले मेरो आत्माले, मेरो भावानाले उसलाई छेक्न सकेन , रोक्न सकेन । उसको प्रतिभालाई यो समाजले चिन्न सकेन राष्ट्रले थाम्न सकेन । ऊ ज्ञान र विवेकको अविरल गंगा थियो जसलाई बाध्न सकिदैनथ्यो । त्यसैले ऊ पलायन भयो यो समाजबाट र यो राष्ट्रबाट । म भने उसको मायाको दियो बालेर अघि बढिरहेँ अँध्यारा गल्लीहरूलाई छिचोर्ल्र्दै । उसले मजस्तो धेरै हण्डर, पीडा र कठिनाई पार गर्दै आएकी शान्तिमायालाई सृष्टि बनाइसकेको थियो ।
यो सडक छोटिँदै छ । यस सडकले जस्तो धूलो हिलो मेरो जीवनले धेरै खाइसकेको छ । तर अहिले मेरो जीवन कालोपत्रे सडक भएको छ । जहाँबाट हिँड्दा मानिसहरू गर्व गर्न थालेका छन् ।
हामी फिल्डमा पुग्यौँ । फिल्डमा सोधीखोजी गरिसकेपछि बलात्कार भएको घरमा पुग्यौँ । त्यहाँ सन्नाटा छ , उदासी छ , आक्रोशफैलिएको छ । मुस्किलले नेपाली भाषा बोल्नेसँग सर्म्पर्क राख्यौँ । तर उसले पूरा कुरा गर्न मन गरेन । हामीले धेरै सम्झायौँ । अनि मात्र यथार्थकुरा बाहिर आयो । हामीमध्ये एकजनाले फोटोग्राफ लियौँ । मैले उक्त महिलालाई प्रश्न राखेँ । उसले मेरो प्रश्न बुझीबुझिन् मलाई थाहा भएन । तर उसले आफ्नो भाषामा लामो आक्रोशव्यक्त गरी । म संवेदनशील भएँ । यदि उसको ठाउँमा म भएको भएँ । प्रकृतिले पनि महिलालाई मात्रै किन यसरी ठग्छन् ? के उसले भोग्नुपरेको मानसिक र शारीरिक पीडा त्यति सजिलै हराउन सक्छ ? उसले पाएको दुष्कलंक त्यति सजिलै मेटिन सक्छ ? मानवीय मूल्य खोई ? बाँच्ने अधिकार खोई ? अहिलेको सुविधासम्पन्न आधुनिक युगभन्दा त पाषाणयुग नै ठीक थियो । किनभने त्यसबेला यस्तो धृणित कार्य त हुँदैनथ्यो । मानवीय मूल्य, मान्यता र भावनाहरूमा ठाडो आक्रमण भइरहेछ , खोई मानवीयता ? मानिस किन पशुभन्दा तल्लोस्तरमा गिरिरहेछ ? यो गिर्नुको अर्थ के हो ? म अत्यन्त भावुक र संवेदनशील बन्दछु । यससम्बन्धी लामो लेख लेख्न मन लाग्यो ।
म सोच्न बाध्य हुन्छु । आज शान्ति हराइसकेको छ । उसको ठाउँमा म सृष्टि आएजस्तै शान्ति बिलाई सकेको छ । सायद सबैले शान्तिलाई आफूसँग राख्ने हैन अर्काको नासो हो भन्ने मान्यता राखेर नै यस्तो भएको हुन सक्छ । सबैले शान्तिलाई शान्तिको रूपमा विकसित गराउने चेष्टा गरेको भए मैले र समाजले जस्तो विभिन्न अवरोध, हण्डर र पीडा भोग्न बाध्य हुनुपर्ने थिएन । शान्ति हाम्रै हो , शान्ति हामीसँगै हुनुपर्छ, उसलाई हामीले नै हुर्कन, मौलाउन र फूल्न अवसर दिनुपर्छ भन्ने सोचाई हाम्रो समाजमा कहिले आउला ?

June 22, 2009

ओ ! अपराजिता !

जीवन एउटा सपना हो । मेरो जीवनको सपनामा यी शब्दहरू ब्युँझिरहन्छन् । तिमीले फेरि हराएकी छ्यौ मलाई । म तिमीलाई जित्न चाहन्थेँ । तिम्रो खोट देखाएर त्रि्रा सिद्धान्तहरूलाई पर्छार्न चाहन्थेँ । तिम्रो कमजोरी औँल्याएर तिमीलाई नैतिक रूपले गिराउन चाहन्थेँ । तर तिम्रो आदर्श बोली र सहृदयी भावयुक्त मृदुलवचनले म मर्माहत भएको छु । मेरो रिस र आवेशलाई कसरी आगोको अगाडि नौनी गलाएझैँ गलाएकी छौ । जब म तिमीलाई पराजित पार्न हर सम्भावनाका ढोकाहरू उघार्छु म आफैँ पराजित हुन पुग्छु । त्रि्रेँ निष्कपट र कठोर आत्माभिमानका पाइलाअगाडि म प्रत्येक पल लड्खडाउँछु । अपाङ्ग्ा तिमी छौ तर निःसहाय म हुन पुग्छु । अबला तिमी छौ तर सबलताका प्रत्येक लक्षणहरू म गुमाइरहेको छु । मैले जिन्दगीमा हार्न कहिल्यै जानिनँ । मैले आफूमा चेतनाको पर्दा उघारेदेखि कहिल्यै हार खान जानिनँ । प्रत्येक ढुक्ढुकीमा मैले जित्नु नै पर्छ भन्ने उच्छ्वास सुनेको छु । त्यसैले तिमीसँगको हारलाई मैले जीवनका धेरै अमूल्य जीतहरूमध्ये एउटा अमूल्य हार ठानेको छु ।

तिमीसँगको मनोयुद्धमा म प्रत्येक पल हारिरहेको छु अनि तिमीले मलाई हराइरहेकी छ्यौ । हाम्रो अघोषित युद्ध कहिले र कहाँ हुन्छ भन्ने थाहा हुँदैन तर म जहिले मौका पाउँछु तिम्रो स्वाभिमान र सिद्धान्तमा मर्म हुने गरी प्रँण?बाणहरू प्रहार गर्छु तर तिमी अघोषित विजेताझैँ प्रत्येक प्राणबाणबाट बच्न आफूले आफैँलाई तयार पारेर राखेका हुन्छौ । अनि म आफैँ आत्मग्लानिबाट लुप्त हुन्छु कतै प्रस्फुटन गर्न नै नसक्ने गरी ।
जीवनमा धेरै दुःखका सँघार काटेकी छ्यौ तिमीले । धेरै पीडाका बिस्कुन फिँजिएका छन् तिम्रो भाग्यका आगँनमा । धेरै खुसी र चाहनाहरू डढेका छन् तिम्रो अँगेनीमा । तिमीले संसार देखेकी छ्यौ अनि भोगेकी छ्यौ । तिमीले समाजका धेरै चुनौती हाँसीहाँसी स्विकारेकी छ्यौ । तिमी समाजसँग लडिरहेकी छ्यौ । म मात्र तिमीसँग लडिरहेछु, न तिमीलाई जित्न सक्छु न त युद्धको मैदानबाट भाग्न सक्छु । यसमा मेरो विवशता छ । तिम्रो आदर्श, आत्मीयता, सहनशीलता र परिपक्व बौद्धिकताले मलाई तिमीसँगको सत्सङ्गलाई लोभ्याइरहन्छ । त्यसैले म यो युद्धबाट भागेर जान चाहन्नँ । तिमीले सायद कर्ण्र्ााच पहिरकी छ्यौ जसलाई म छिचोल्न सक्तिनँ । इन्द्रले झैँ ढाटेर वा छलेर तिमीलाई पराजित बनाउन सक्छु होला । तर ढाँटेर छलेर जितेको युद्धलाई मेरो स्वाभिमानले स्विकार्न सक्तैन ।
तिमी हेर्दा साधारण छ्यौ । तर मेरा लागि असाधारण लक्षणका बिम्व हौ । क्यानभासमा कोरिएको अमूल्य चित्रझैँ । कहिले बुझ्न खोजेर पनि बुझ्न नसकिने । मलाई थाहा छैन तिमीभित्र अरू पनि धेरै कुरा केके छ भनेर यसैले धेरै कुरा थाहा पाउन म तिमीलाई नयाँ-नयाँ चुनौती दिइरहेको हुन्छु । जसको प्रतिकि्याबाट निस्केका नतिजा मेरा लागि अमूल्य हुन्छन् । म जहिले पनि तिम्रो विजयको सपना देखिरहेको हुन्छु । सफलताको उत्कण्ठा-चाहना गरिरहेको हुन्छु । तर म आफैँ तिमीलाई आफूबाट पराजित बनाउन खोजिरहेको छु । मलाई थाहा छैन यस्तो किन हुन्छ । म तिमी अरूबाट पराजित भएको देख्न सक्तिनँ । तिमी पराजित हुनु भनेको म पराजित हुनुझैँ लाग्छ । तर म स्व्ायं तिमीबाट पराजित भई मेरो सामुन्ने उभिएको हेर्न चाहन्छु । त्यसैले तिमीलाई पराजित बनाउन म कुनै न कुनै सूत्र अपनाइरहेको हुन्छु । तर मेरा प्रत्येक सूत्र असफल भइरहन्छन् । जीवनमा धेरै सूत्र जोडेर सफल जीवन बनाउन सक्षम म तिमीसँग कुनै एउटा सूत्रमा पनि सफल हुनसकेको छैन । यो मेरो विडम्वना मान्नर्ुपर्छ । त्यसैले म तिमीलाई किन्न खोज्दै छु आफ्ना सम्पपूर्ण अवयवहरू खर्च गरेर ।
तर तिमी स्वाभिमानका धनी छ्यौ । अनि मेरा अनुग्रहहरूलाई सजिलै लत्याइदिन्छौ । तिमीलाई अभावको महासागर तर्नुपर्दा अप्ठ्याराका उकालो चढ्नुपर्दा पनि मेरो अनुग्रहलाई बिनामूल्यको ठान्न पुग्छौ । तिम्रो निश्चल, अटल आत्मविश्वासका अगाडि मेरा सम्पपूर्ण सूक्ष्म हुन पुग्छन् ।
म तिमीलाई समाज र समयसँग किन्न चाहन्छु । तर तिमी आश्रति भएको स्विकार्न चाहन्नौ । म तिम्रो नैतिक र्समर्थन चाहन्छु । अनि तिमीबाट सर्वोत्कृष्ट भएको हेर्न चाहन्छु । तिमीलाई मप्रति आश्रति, अनुगृहीत र समर्पित भएको हेर्न चाहन्छु । तर तिमी मेरा चाहना र इच्छाहरूलाई कुठाराघात गरिदिन्छौ । म आफैँ नै तिमीबाट पराजित भइरहेको हुन्छु । तिमीले खुसीसाथ आफूलाई पराजित बनाएर मप्रति समर्पित गरेको म चाहन्नँ । यो मेरा लागि सहानुभूति हुनेछ । त्यसैले म तिम्रो सहानुभूति र अनुग्रहमा बाँच्न पनि चाहन्नँ । म तिमीलाई आफैँबाट जित्न चाहन्छु ।
प्रत्येक दर्ुइ वस्तुको र्घष्ाणबाट कुनै शक्ति वा पदार्थ पैदा भएझैँ हाम्रा प्रत्येक शीतयुद्धबाट मैले केही न केही अनुभव प्राप्त गर्दै गएको छु । जुन मेरा लागि समुद्रमन्थनपछिको प्रँप्त वस्तुझैँ भएका छन् । मैले कहिले कालकूट विषको सेवन गर्नुपर्छ त कहिले अमृतपान पनि गर्नुपर्ने हुन्छ । म ती वस्तुहरूलाई आत्मसात् गर्न बाध्य हुन्छु । त्यसैले म तिमीसँग न त युद्धविराम गर्न सक्छु न त पराजयको यथार्थ स्विकार्न सक्छु । म युद्धविराम गरेर तिमीबाट टाढा भाग्न पनि सक्तिनँ किनभने तिमीसँग युद्धविराम गरेँ भने मेरा जीवनमा शून्यताको बिराम लाग्न सक्छ । जीवनमा शून्यताको बिराम लाग्यो भने जीवन अचल र उद्देश्यविहीन हुन पुग्छ । त्यसैले जीवनलाई पपूर्णता दिन पनि म तिमीसँग सत्यको युद्ध गरिरहेको छु । म आफ्नो सम्पपूर्ण कला, सीप र बौद्धिकता खर्चेर तिमीलाई तिमीबाट प्राप्त गर्न चाहन्छु । तिमीलाई हराउन चाहन्छु । तर खै, कसरी, कहिले र कहाँ तिमी मबाट पराजित हुन्छौ म भन्न सक्दिनँ, ओ ! अपराजिता !
तिमी असहाय, गरिबहरूको लागि कसरी तर्क गर्र्छौ , जसलाई खण्डन गर्न मेरो सामर्थ्यले कहिल्यै भ्याउदैन । मेरो सामन्तवादी सोचले गरिब, निमुखाको विषयमा सोच्ने शक्ति खर्च गर्न नै सकेनँ । तर तिमीले मेरो सोच र धारणामा नयाँ परिवर्तन ल्याइदिएकी छ्यौ । त्यो लेउ लागेको परम्परागत संस्कारलाई माझिदिएकी छ्यौ । समय परिवर्तनसगै मान्छे आफूले आफैलाई परिष्कार गर्दै लानु पर्दछ । तर मैले आफूलाई त्यो सोचमा कहिल्यै ढाल्न सकिनँ । म यही समाजमा पुरुषत्वको हुकार र्छर्दै झुकेँ । मैले जीवनको त्यो अध्यारो पाटो देख्दै देखेको रहेनछु । जहाँ निमुखा, असहाय र पिडीतका आकृतिहरू सल्बलाइ रहेका हुन्छन् । मैले आफ्नै विचारहरूलाई सर्वोत्कृष्ट मानेँ, आफैलाई सम्पपूर्ण मानेँ । तर म यो सोचबाट बाहिर जान पनि म सक्दिनँ । ओ अपराजिता ।
डायरीका यी हरफहरू म उसलाई देखाउन चाहन्छु । म चाहन्छु उसले मलाई पढोस् र नयाँ बाटो देखाओस् अनि यो यद्घले सधैँको लागि विराम लिओस् । तर म सधैँ असफल हुन्छु । ऊ र म दर्ुइ धारमा बगेको प्राणी हौँ । तर समयले उसलाई र मलाई यसरी भेट गराइदियो । सायद समयपनि इष्र्या गर्दो हो हाम्रो मनोयुद्घ देखेर । मेरो कम्पनिमा इटरभ्यू दिन आउँदा नै मैले थाहा पाइसकेको थिएँ ऊ भित्र यति धेरै कुराहरू छन् भन्ने । इटरभ्यूको समयमा नै उसले अप्रत्यक्षरूपले चुनौति दिइसकेकी थिई । त्यसैले पनि म उसको स्वाभिमानलाई पराजित पार्न मैले उसलाई नियुक्ति दिनु परेकोथ्यो । तर म उसका प्रत्येक तर्कवितर्कले पराजित हुँदै गएँ ।, अनि आफूदेखि हार्दै गएँ । हुन त यो समयले दिएको उपहार पनि थियो उसलाई किनभने समाजमा चारैतिर नयाँ चेतना , नयाँ जागरणको लहर चलेको थियो । कम्पनिका कतिपय काम कारवाहीमा चित्त नबुझ्दा आवाज उठाउने ऊ नै हुन्थी । बोनस दिने कुरादेखि लिएर युनियन बनाउने कुरासम्ममा ऊमाथि नै हुन्थी । म प्रत्येकपल उसलाई हराउने कोसिसमा लागेको हुन्थेँ । तर म उसलाई जिते पनि आफूबाट कहिल्यै जित्न सकिनँ । त्यसैले म समयको त्यो प्रतिक्षामा छु । जुन समय म उसलाई यो डायरी देखाउन सक्षम हुनेछु । सायद म यो प्रयासमा पनि असफल नै हनेछु । पराजयको समय श्रृङ्खलाले मभित्र एउटा पहाड उभ्याउन सक्छ जुन पहाडमा बसेर म चिच्याउन सक्छु "ओ अपराजिता तिमी कहिलेसम्म पराजयको बादलले मलाई ढाकिरहन्छौ ? कहिले सम्म ??

मेरो बारेमा

मलाई पछ्याउनेहरु

फेसबुक शुभेच्छुक

भिजिटर म्याप

अन्तरवार्ता सुन्नुहोस्

खसखस डटकमले लिएको अन्तवार्ता सुन्नुहोस् । Click Here!! (Listen Live) यो अन्तवार्तालाई आफ्नो Computer मा Save गर्न चाहनुहुन्छ भने Right Click गरी Save... भन्ने Opptions मा Click गर्नुहोस् । यदि तपाई Mozilla Firefox, Google Chrome, Internet Explorer, Apple Safari चलाउँदै हुनुहुन्छ भने क्रमश: Save Link As.., गर्नुहोस् ।